एकाइ १ र २ को कक्षा ८ को सामाजिकको उत्तर

 

एकाइ १ बिकास को अवधारणा
🔵 १. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न
(क) एक वाक्यमा विकासको परिभाषा लेख्नुहोस्।
➡ मानिसको जीवनस्तर सुधार गर्दै सामाजिक, आर्थिक, र सांस्कृतिक उन्नति गर्नु विकास हो।
(ख) एक एक वाक्यमा विकसित र विकासशील राष्ट्रका अर्थबिच फरक छुट्याउनुहोस्।
➡ विकसित राष्ट्रमा उच्च जीवनस्तर र प्रविधिको विकास हुन्छ, जबकि विकासशील राष्ट्रमा आधारभूत आवश्यकताहरू अझै पूर्ण हुन बाँकी हुन्छन्।
(ग) विकासको महत्त्वलाई एक वाक्यमा उल्लेख गर्नुहोस्।
➡ विकासले जनताको जीवन सहज, सुरक्षित र समृद्ध बनाउँछ।
🔵 २. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न
(क) तपाईंको विचारमा नेपाललाई विकसित मुलुक बनाउन केके गर्नुपर्ला ? उपयुक्त सुझावलाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस्।
➡ नेपाललाई विकसित मुलुक बनाउन:
1. गुणस्तरीय शिक्षा र सीप विकासको अवसरहरू विस्तार गर्नु।
2. कृषि, पर्यटन र जलविद्युत् क्षेत्रको व्यावसायिक विकास गर्नु।
3. बेरोजगारी घटाउने रोजगारीमूलक उद्योग स्थापना गर्नु।
4. आधारभूत स्वास्थ्य सेवा र यातायात सुविधा सुधार गर्नु।
5. सुशासन र भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्नु।
6. प्रविधिको प्रयोग र नवप्रवर्तन प्रवर्द्धन गर्नु।
(ख) 'मानव जीवनमा विकासको आवश्यकता र महत्त्व' माथि चर्चा गर्नुहोस्।
➡ मानव जीवनमा विकास आवश्यक छ किनकि यसले शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, यातायात, आवास, खानेपानी आदि सेवा र सुविधाहरू उपलब्ध गराउँछ। विकासले मानिसको जीवन गुणस्तरीय बनाउँछ र अवसरहरूको पहुँच विस्तार गर्छ।
(ग) 'नेपालको विकासमा कृषि, पर्यटन र जलविद्युत्को ज्यादै ठुलो सम्भावना रहेको छ ।' यो भनाइलाई उपयुक्त आधारमा पुष्टि गर्नुहोस्।
➡ नेपाल कृषि प्रधान देश हो जहाँ आधुनिक प्रविधिबाट उत्पादन वृद्धि गर्न सकिन्छ। नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक सम्पदा र हिमशृङ्खला पर्यटन विकासका ठूला आधार हुन्। प्रशस्त नदीहरूका कारण जलविद्युत् उत्पादनमा अपार सम्भावना रहेको छ, जसले नेपाललाई ऊर्जा निर्यातकर्ता देश बनाउने सम्भावना छ।
घ) विकसित र अल्प विकसित राष्ट्रका बिचको फरकलाई ३/३ बुँदामा तालिका बनाइ प्रस्तुत गर्नुहोस्।

विकसित राष्ट्र अल्प विकसित राष्ट्र
जीवनस्तर उच्च र सुविधा सम्पन्न हुन्छ। जीवनस्तर कमजोर र असुविधायुक्त हुन्छ।
प्रविधिको प्रयोग र नवप्रवर्तन बढि हुन्छ। प्रविधिको पहुँच न्यून हुन्छ।
शिक्षित र सीपयुक्त जनशक्ति प्रशस्त हुन्छ। अशिक्षा र सीपहीनता बढी पाइन्छ।

🔵 ३. सही भनाइलाई ✔️ र गलत भनाइलाई ❌ चिह्न लगाउनुहोस्

वाक्य उत्तर
(क) राष्ट्रको चौतर्फी क्षेत्रमा आएको सकारात्मक परिवर्तनलाई विकास भनिन्छ। ✔️
(ख) नेपालमा कृषि, पर्यटन र जलविद्युत् क्षेत्रका विकासको ज्यादै राम्रो सम्भावना रहेको छ। ✔️
(ग) सन् २०२६ सम्ममा नेपालले विकासशील राष्ट्र (Developing Countries) को सूचीमा पर्ने लक्ष्य राखेको छ। ❌ (२०२६ होइन, २०२६ को सट्टा सन् २०२६ भन्नु मिल्दैन)
(घ) नेपालको विकासमा योगदान दिन सक्ने मानवीय स्रोतको कुनै कमी छैन। ✔️
(ङ) काम गर्ने जनशक्ति विदेशिए भने देश विकासमा बाधा पर्ने छ। ✔️
(च) विकासको गतिमा तीव्र रूपले अघि बढेको देशलाई विकासोन्मुख राष्ट्र भनिन्छ। ❌
🔵 ४. सामुदायिक कार्य (Community Work)
हाम्रो समुदायमा आएको परिवर्तन (तुलनात्मक तालिका):

आजभन्दा ८/१० वर्ष अगाडि वर्तमान समयमा
(क) कच्ची सडकहरू थिए। (क) अधिकांश पक्की सडक बनेका छन्।
(ख) सञ्चारको पहुँच सीमित थियो। (ख) सबैको हातमा मोबाइल र इन्टरनेट छ।
(ग) परम्परागत पोशाक प्रचलनमा थियो। (ग) आधुनिक लुगा लगाउने चलन बढेको छ।
(घ) बस्ती छरिएर थिए। (घ) सहरीकरण बढ्दै गइरहेको छ।

पाठ २
नेपालमा  विकासको सम्भावना
🔵 १. अति छोटो उत्तर आउने प्रश्न:

(क) विकासको सम्भावना भन्नाले तपाईं के बुझ्नुहुन्छ ?
➡ विकासको सम्भावना भन्नाले कुनै देश वा क्षेत्रमा भविष्यमा विकास गर्न सकिने क्षमता वा अवसर बुझिन्छ।
(ख) 'नेपालमा पर्यटन विकासको सम्भावना छ' भन्ने कुरालाई एक वाक्यमा प्रमाणित गर्नुहोस्।
➡ नेपालमा हिमाल, मन्दिर, संस्कृति र प्राकृतिक सौन्दर्य भएकाले पर्यटन विकासको सम्भावना छ।
(ग) 'नेपालमा कृषिजन्य उद्योगको सम्भावना छ' भन्ने कुरालाई एक वाक्यमा प्रमाणित गर्नुहोस्।
➡ नेपाल कृषि प्रधान देश भएकाले कृषिजन्य कच्चा पदार्थ प्रशस्त पाइन्छ, जसले कृषिजन्य उद्योगको सम्भावना बढाउँछ।
घ) एक वाक्यमा मानवीय स्रोतको परिचय गराउनुहोस्।
➡ मानिसहरूको सीप, क्षमता, ज्ञान र श्रमलाई मानवीय स्रोत भनिन्छ।
🔵 २. छोटो उत्तर आउने प्रश्न:
क) नेपालमा विकासका लागि के कस्ता सम्भावनाहरू रहेका छन् ? कुनै तीन आधार प्रस्तुत गर्नुहोस्।
➡ नेपालमा विकासका मुख्य सम्भावनाहरू:
1. पर्यटन क्षेत्र: हिमाल, संस्कृति र सम्पदाले पर्यटन विकास गर्न सकिन्छ।
2. जलविद्युत्: प्रशस्त नदीहरूले ऊर्जा उत्पादनमा अपार सम्भावना छ।

3. कृषि: उपज बढाउन सक्ने उब्जाउ जमिन र कृषिमा आधुनिकीकरणको अवसर छ।
(ख) तपाईंको समुदायलाई विकसित बनाउन के गर्नुपर्ला ? कुनै तीन सुझाव पेस गर्नुहोस्।
➡ समुदाय विकासका लागि सुझावहरू:
1. गुणस्तरीय शिक्षा र सीप विकास कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नु।
2. सरसफाइ, सडक, खानेपानी र स्वास्थ्य सेवा सुधार गर्नु।
3. स्थानीय स्रोत र अवसरहरूको उपयोग गर्दै रोजगारी सिर्जना गर्नु।
🔵 ३. सिर्जनात्मक क्रियाकलाप (Creative Activities):

शीर्षक: 'नेपालको विकासमा कृषि, पर्यटन र जलविद्युत्को योगदान'

✨ दुई पात्रबीचको संवाद (नमुना):

पात्रहरू: रिता र अर्जुन
रिता: नमस्ते अर्जुन दाइ! तपाईंलाई के लाग्छ, नेपाल कसरी विकास गर्न सक्छ?
अर्जुन: नमस्ते रिता! मलाई लाग्छ, हाम्रो देशमा कृषि, पर्यटन र जलविद्युत् क्षेत्रले ठूलो योगदान गर्न सक्छ।
रिता: हो नि! हाम्रो गाउँमा पनि राम्रो जमिन छ, आधुनिक कृषि अपनायौं भने उपज धेरै आउँछ।
अर्जुन: ठिक भन्नुभयो। अनि हाम्रो हिमाल, मन्दिर र झरनाले विदेशी पर्यटक आकर्षित गर्छन्।
रिता: जलविद्युत्को कुरा पनि सही हो। हाम्रो देशमा प्रशस्त नदीहरू छन्।
अर्जुन: हो रिता, यी तीन क्षेत्रको विकासले रोजगारी बढ्छ, आय आर्जन हुन्छ र देश समृद्ध बन्छ।
रिता: त्यसैले त हामीले यिनलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।
अर्जुन: बिल्कुल सही! हाम्रो हातमा छ अबको समृद्ध नेपाल निर्माण गर्नु।

पाठ ३
बिकासका पुर्वाधार

📘 पाठ: विकासका पूर्वाधार
१. अति सङ्क्षिप्त (धेरै छोटो) उत्तर
(क) एक वाक्यमा विकासका पूर्वाधारको परिचय दिनुहोस्।
👉 विकासका लागि आवश्यक भौतिक, सामाजिक तथा आर्थिक संरचनाहरूलाई विकासका पूर्वाधार भनिन्छ।
(ख) नेपालमा विकासका पूर्वाधारको विस्तारमा बाधा पुऱ्याउने कुनै दुई तत्त्वहरू उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 १. बजेटको अभाव
👉 २. भौगोलिक कठिनाइ
(ग) आफ्नो स्थानीय समुदायको विकासमा तपाईंले पुऱ्याउन सक्ने कुनै एक सहयोगी कार्यका बारेमा जानकारी दिनुहोस्।
👉 म सरसफाइ अभियानमा सहभागी भई, वातावरण स्वच्छ राख्न सहयोग गर्न सक्छु।

२. छोटो उत्तर
(क) विकासका पूर्वाधारको छोटो परिचय दिएर यसको महत्त्वलाई तीन बुँदामा उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: पूर्वाधार भन्नाले यातायात, सञ्चार, स्वास्थ्य, शिक्षा, ऊर्जा, खानेपानीजस्ता संरचनाहरू हुन्, जसले आर्थिक, सामाजिक र मानवीय विकासमा सहयोग पुर्‍याउँछन्।
महत्त्व:
1. जनताको जीवनस्तरमा सुधार ल्याउँछ।
2. रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्छ।
3. राष्ट्रिय उत्पादन र आम्दानी वृद्धि हुन्छ।
(ख) नेपालको पूर्वाधार विस्तारमा देखिएका समस्या समाधानका लागि के कस्ता उपाय अवलम्बन गर्न सकिन्छ? कुनै ६ बुँदामा महत्त्वपूर्ण सुझाव पेस गर्नुहोस्।
उत्तर:1. पारदर्शी बजेट प्रणाली लागू गर्नु।
2. सीपमूलक तालिम र शिक्षामा जोड दिनु।
3. अनुगमन प्रणाली बलियो बनाउनु।
4. कडाइका साथ कानुनी कारबाही गर्नु।
5. स्थानीय तहमा जनचेतना र सक्रियता बढाउनु।
6. वातावरणमैत्री पूर्वाधार निर्माण प्रवर्द्धन गर्नु।

🔹 ३. सामुदायिक क्रियाकलाप
‘आफ्नो स्थानीय क्षेत्रको विकासमा देखिएका बाधा’ शीर्षकमा समाचार लेख्नुहोस्।
उत्तर: शीर्षक: "आफ्नो स्थानीय क्षेत्रको विकासमा देखिएका बाधा"
गायकुठारी, सल्लेरी –
सुनसरीको सुदूरपूर्वी गायकुठारी क्षेत्रमा सडक विस्तार, खानेपानी, र स्वास्थ्य चौकीको निर्माण कार्यमा निरन्तर ढिलाइ हुँदै आएको छ। बजेट स्वीकृति भए पनि काम सुरु नभएकाले स्थानीय बासिन्दा निराश छन्।
जनप्रतिनिधि तथा निर्माण कम्पनीबीच समन्वयको कमी, सामग्रीको अभाव, र जनशक्ति व्यवस्थापन नभएका कारणले गर्दा काम अघि नबढेको हो।
स्थानीय विद्यालयका विद्यार्थी र युवा समूहले दबाब दिने र विकास कार्यमा स्वयंसेवी रूपमा श्रमदान गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ। समयमै समस्या समाधान नगरे जनताको जनविश्वास गुम्न सक्ने खतरा देखिएको छ।

४.बिकासको पुर्वाधार : खानेपानी
🟦 १. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर
(क) एक वाक्यमा खानेपानीको परिचय दिनुहोस्।
👉 पिउनयोग्य, सफा र सुरक्षित पानीलाई खानेपानी भनिन्छ।
(ख) पिउने पानी शुद्ध गर्ने कुनै दुई तरिका लेख्नुहोस्।
👉
(i) उमाल्ने
(ii) फिल्टर वा फिल्ट्रेसन प्रविधि प्रयोग गर्ने
ग) तपाईंको परिवारमा पिउने पानीलाई कसरी शुद्ध गर्नुहुन्छ? कुनै एउटा प्रक्रिया उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 हामी उमालेर पिउने पानी शुद्ध पार्छौं।
घ) खानेपानीमा मिसिएको 'इकोली ब्याक्टेरिया' ले मानव स्वास्थ्यमा पार्ने कुनै दुई नकारात्मक असरहरू:
👉
1. पेट दुख्ने (पेटको संक्रमण)
2. झाडापखाला लाग्ने
(ङ) तराई क्षेत्रमा प्रयोग गरिने जमिनमुनिको खानेपानीमा कुन हानिकारक केमिकल मिसिएको हुन्छ ?
👉 आर्सेनिक नामको विषालु केमिकल मिसिएको हुन्छ।

(च) पिउने पानी शुद्ध नहुँदा मानव स्वास्थ्यमा पर्ने कुनै दुई असरहरू:
👉1. हैजा लाग्ने
2. झाडापखाला, टाइफाइड जस्ता रोग लाग्ने
🟩 २. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर
क) मानव जीवनमा खानेपानीको महत्त्व (बुँदागत):
1. शरीरको आवश्यक पानीको मात्रा पूर्ति गर्न
2. पाचन प्रणाली सञ्चालन गर्न
3. सरसफाइ तथा नुहाउने काममा
4. खाना पकाउने, लुगा धुने आदि दैनिक कार्यमा
5. स्वास्थ्य जोगाउन र रोगबाट बच्न
ख) नेपालमा खानेपानीको वर्तमान अवस्था — टिप्पणी:
नेपालका अधिकांश ग्रामीण र शहरी क्षेत्रमा खानेपानी आपूर्ति भए पनि गुणस्तरयुक्त शुद्ध पानीको पहुँच अझै पनि सीमित छ। धेरै ठाउँमा पानीमा आर्सेनिक, इकोली, फलोरोसिस जस्ता हानिकारक तत्वहरू पाइन्छन्। कतिपय ठाउँमा खानेपानीको नियमित आपूर्ति छैन। सरकार तथा स्थानीय तहहरूले सुधारका प्रयास गरिरहेका छन् तर परिणाम अझ सन्तोषजनक छैन।

ग) नेपालमा खानेपानीका समस्या र समाधान (तालिका):

समस्या समाधान
अशुद्ध पानी आपूर्ति पानीको शुद्धीकरण संयन्त्र स्थापना गर्नु
आर्सेनिक वा इकोली मिसावट नियमित परीक्षण र फिल्टर प्रविधिको प्रयोग
नियमित आपूर्तिको कमी दीर्घकालीन आयोजना र स्थानीय स्रोतको उपयोग
जनचेतनाको अभाव जनचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु
घ) पिउने पानी शुद्ध पार्ने तीन उपाय — संक्षिप्त जानकारी:
1. उमाल्ने:
कम्तीमा १० मिनेटसम्म उमालेपछि ब्याक्टेरिया मर्छ।
2. फिल्टर प्रयोग गर्ने:
माटो, स्यान्ड वा आधुनिक वाटर फिल्टरले अशुद्धी हटाउँछ।
3. क्लोरीन प्रयोग गर्ने:
पानीमा निश्चित मात्रामा क्लोरीन हाल्दा रोगजन्य जीवाणु मर्छन्।

🟨 ३. सामुदायिक क्रियाकलाप (रिपोर्ट लेखन)

शीर्षक: कुवा, इनार, ढुङ्गेधारा तथा मूल सुक्नुका कारण र समाधान
कारणहरूको सूची:
1. वन फडानी र जैविक क्षेत्र नष्ट हुनु
2. वर्षाको अनियमितता र वातावरणीय असर
3. जलस्रोतको अतिक्रमण र प्रदूषण
4. धरातलीय जल अत्यधिक प्रयोग
5. संरक्षणको कमी

समाधानहरू:
1. जलस्रोत संरक्षण कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु
2. वृक्षारोपण र वन संरक्षणलाई प्राथमिकता दिनु
3. पानी पुनः उपयोग र संकलन प्रणाली विकास गर्नु
4. समुदायमा पानीको महत्त्वबारे जनचेतना फैलाउनु
5. स्थानीय सरकारमार्फत संरक्षण नीति लागू गर्नु

पाठ ५ बिकासको पुर्वाधार : उर्जा

🟦 १. अति सङ्क्षिप्त (धेरै छोटो) उत्तर
क) एक वाक्यमा ऊर्जाको परिचय दिनुहोस्।
👉 कुनै काम गर्न शरीर, यन्त्र वा उपकरणले प्रयोग गर्ने शक्ति नै ऊर्जा हो।
ख) वैकल्पिक ऊर्जा भनेको के हो?
👉 परम्परागत ऊर्जा स्रोतको विकल्पमा प्रयोग हुने स्वच्छ र दिगो ऊर्जालाई वैकल्पिक ऊर्जा भनिन्छ।
ग) नेपालमा ऊर्जा उत्पादन हुने मुख्य स्रोत कुन हो र किन?
👉 जलस्रोत — किनभने नेपालमा प्रशस्त नदीहरू, खोला र जलप्रवाह छन्।
(घ) नेपालमा ऊर्जा उत्पादनका दुई सम्भावित क्षेत्रहरू:
👉 १. कर्णाली क्षेत्र
👉 २. सुनकोशी जलाधार क्षेत्र
(ङ) ४२ हजार मेगावाटभन्दा बढी जलविद्युत् उत्पादन सम्भव हुनुको आधार:
👉 नेपालको भौगोलिक बनावट र प्रचुर जलस्रोत यस भनाइको मुख्य आधार हुन्।
च) अनवीकरणीय ऊर्जा भनेको के हो? एक वाक्यमा उत्तर लेखी २ उदाहरण दिनुहोस्।
👉 पुनः प्रयोग गर्न नसकिने, सकिएपछि पुनः प्राप्त नहुने ऊर्जा स्रोतलाई अनवीकरणीय ऊर्जा भनिन्छ।
उदाहरण: खानीको तेल, कोइला
छ) नवीकरणीय ऊर्जा भनेको के हो? एक वाक्यमा उत्तर लेखी २ उदाहरण दिनुहोस्।
👉 समयसँगै पुनः प्राप्त हुने र निरन्तर प्रयोग गर्न सकिने ऊर्जा स्रोतलाई नवीकरणीय ऊर्जा भनिन्छ।
उदाहरण: जलविद्युत्, सौर्य ऊर्जा

🟩 २. सङ्क्षिप्त (छोटो) उत्तर
क) ऊर्जाको महत्त्व (बुँदागत रूपमा):
1. उद्योग, व्यापार तथा यातायात सञ्चालनमा सहयोग पुर्‍याउँछ।
2. घरायसी कार्यहरू (रान्धप, प्रकाश, पंखा आदि) मा आवश्यक हुन्छ।
3. शिक्षा, स्वास्थ्य र सञ्चार क्षेत्रमा प्रविधि सञ्चालन गर्न आवश्यक हुन्छ।
4. जीवनशैली सुधार र आर्थिक विकासको आधार हो।
5. वैकल्पिक ऊर्जाले वातावरणमैत्री विकासलाई प्रवर्द्धन गर्छ।
ख) ऊर्जा सङ्कट नआउन दीर्घकालीन ३ उपाय:
1. नवीकरणीय ऊर्जा स्रोत (जस्तै: सौर्य, बायोग्यास) को प्रवर्द्धन गर्नु।
2. जलविद्युत् परियोजना दीर्घकालीन रूपमा सञ्चालन गर्नु।
3. ऊर्जाको दुरुपयोग नगरी बचत गर्ने बानी विकास गर्नु।

ग) पोस्टर सन्देश:
🪧 नारा: "घरायसी काममा लागि ऊर्जा बचत गरौँ!"
विजुली बन्द गर्न नबिर्सौँ।
कुकर/गैस समयमै बन्द गरौँ।
एलइडी बत्ती प्रयोग गरौँ।
ऊर्जाको जिम्मेवार उपभोग गरौँ।

घ) नेपाल जलस्रोत धनी भए पनि विद्युत् उत्पादनमा पछि पर्नुको कारण र सुझाव:
मुख्य कारणहरू:
1. प्रविधिको कमी
2. लगानीको अभाव
3. योजना कार्यान्वयनमा ढिलाइ
4. राजनीतिक अस्थिरता
३ उपयुक्त सुझावहरू:

1. विदेशी लगानी तथा निजी क्षेत्रको संलग्नता बढाउनु।
2. वातावरणमैत्री र दीर्घकालीन योजनाहरू सञ्चालन गर्नु।
3. स्थानिय जनसहभागिता र प्राविधिक शिक्षामा जोड दिनु।

ङ) वैकल्पिक ऊर्जा र नेपालका ३ आधारहरू:
वैकल्पिक ऊर्जा:
पारम्परिक ऊर्जा स्रोतको विकल्पमा प्रयोग गरिने ऊर्जा स्रोत हो, जस्तै: सौर्य, बायोग्यास, पवन ऊर्जा।
नेपालमा यसको ३ आधार:
1. ग्रामीण क्षेत्रमा सौर्य ऊर्जा सजिलै उपलब्ध हुन्छ।
2. गाईगोरु पाल्ने परिवारमा बायोग्यास उपयोग गर्न सकिन्छ।
3. केही उच्च स्थानमा पवन ऊर्जा उत्पादनको सम्भावना छ।
च) नवीकरणीय ऊर्जाको परिचय र यसको महत्त्व:

परिचय:
नवीकरणीय ऊर्जा भनेको समयसँगै पुनः प्राप्त हुने र वातावरणमा असर नपर्ने ऊर्जा स्रोत हो।
महत्त्व:
1. वातावरणमैत्री र दिगो विकास सम्भव हुन्छ।
2. ऊर्जा आत्मनिर्भरता बढाउँछ।
3. ग्रामीण क्षेत्रको जीवनस्तर सुधारमा सहयोग गर्छ।
🟨 ३. परियोजना कार्य (Project Work)
📝 ऊर्जा उत्पादन केन्द्रको अवलोकन प्रतिवेदन (नमुना):
अ) शीर्षक तथा क्षेत्रगत परिचय:
कुल्दाँडा सौर्य ऊर्जा केन्द्र, बर्दिया जिल्ला
आ) स्थलगत अवलोकनको उद्देश्य:
सौर्य ऊर्जाको उत्पादन, उपयोग र व्यवस्थापनका बारेमा जानकारी लिनु।
इ) उद्देश्यअनुसार प्राप्त जानकारी:
केन्द्रमा सौर्य प्यानलबाट बिजुली उत्पादन भइरहेको छ।
विद्यालय, स्वास्थ्यचौकी र घरमा सजिलै आपूर्ति भइरहेको छ।
लागत थोरै, लाभ धेरै भएको जानकारी प्राप्त भयो।
ई) सुझाव/निष्कर्ष:
यस्ता केन्द्रहरू ग्रामीण क्षेत्रमा थप विस्तार गर्नुपर्छ।
स्थानीय जनतालाई सौर्य प्रविधिको तालिम दिनुपर्छ।

पाठ ६ बिकासको पुर्वाधार : जनशक्ति
🟦 १. अति सङ्क्षिप्त (धेरै छोटो) उत्तर
क) एक वाक्यमा जनशक्तिको परिचय दिनुहोस्।
👉 कुनै पनि productive (उत्पादक) कार्यमा लाग्न सक्ने व्यक्ति वा श्रमिक समूहलाई जनशक्ति भनिन्छ।
ख) कस्ता व्यक्तिहरू अदक्ष जनशक्तिअन्तर्गत पर्दछन् ?
👉 सीप, ज्ञान वा प्रशिक्षणको अभाव भएका व्यक्तिहरू अदक्ष जनशक्तिमा पर्दछन्।
(ग) दक्ष जनशक्तिको महत्त्वलाई एक वाक्यमा व्यक्त गर्नुहोस्।
👉 दक्ष जनशक्तिले गुणस्तरीय उत्पादन, सेवा तथा देशको समृद्धिमा योगदान पुर्‍याउँछ।
घ) अदक्ष जनशक्तिलाई दक्ष बनाउने दुई उपाय:
1. प्राविधिक तथा व्यावसायिक तालिम दिने।
2. औपचारिक तथा अनौपचारिक शिक्षाको पहुँच पुर्‍याउने।
ङ) प्रतिभा पलायन भनेको के हो ?
👉 देशभित्र रहेका दक्ष, शिक्षित तथा प्रतिभाशाली व्यक्तिहरू विदेशमा बसोबास गरी काम गर्नु प्रतिभा पलायन हो।
च) प्रतिभा पलायनको समस्या नियन्त्रण गर्ने दुई उपाय:
1. देशमै रोजगारका अवसर सिर्जना गर्नु।
2. योग्य जनशक्तिलाई आकर्षक सुविधा र सम्मान दिनु।
🟩 २. सङ्क्षिप्त (छोटो) उत्तर
(क) जनशक्तिका तीन प्रकार — संक्षिप्त जानकारी:
1. दक्ष जनशक्ति:
– सीप, ज्ञान र अनुभव भएको जनशक्ति (जस्तै: इन्जिनियर, डाक्टर)।
2. अर्धदक्ष जनशक्ति:
– केही तालिम वा अभ्यास पाएका तर पूर्णरूपमा दक्ष नभएका व्यक्ति (जस्तै: हेल्पर, मिस्त्री)।
3. अदक्ष जनशक्ति:
– कुनै विशेष सीप वा तालिम नभएका व्यक्ति (जस्तै: सामान्य मजदुर)।
ख) देश विकासमा जनशक्तिको भूमिका:
जनशक्तिले श्रम, सेवा, उत्पादन र व्यवस्थापनका कार्य गरेर आर्थिक विकासमा योगदान पुर्‍याउँछ।
– दक्ष जनशक्तिले नीति निर्माण, प्रविधि विकास, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, उद्योगजस्ता क्षेत्रलाई अगाडि बढाउँछ।
– स्वदेशमै सीपयुक्त जनशक्ति भएमा देश आत्मनिर्भर बन्छ।
ग) नेपालमा दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने तीन सुझाव:
1. प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षामा जोड दिनु।
2. ग्रामिण क्षेत्रमा समेत तालिम केन्द्र स्थापना गर्नु।
3. पाठ्यक्रममा व्यवहारिक अभ्यास समावेश गर्नु।
घ) प्रतिभा पलायन भनेको के हो? नेपालबाट हुने मुख्य कारणहरू:
प्रतिभा पलायन:
देशका शिक्षित, दक्ष तथा सीपयुक्त जनशक्ति अन्य देशमा गएर स्थायी रूपमा काम गर्नु।
मुख्य कारणहरू:
1. देशभित्र रोजगार र अवसरको अभाव
2. राजनैतिक अस्थिरता
3. विदेशमा उच्च तलब, सुविधा र प्रोत्साहन

ङ) जनशक्ति पलायन रोक्न ३ प्रमुख उपायहरू:
1. दक्ष जनशक्तिलाई स्वदेशमै रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्नु।
2. विज्ञान, प्रविधि र नवप्रवर्तनमैत्री नीति निर्माण गर्नु।
3. श्रमिकहरूको सीपअनुसारको रोजगार र सम्मानजनक पारिश्रमिक दिनु।

७ संघीय राज्यको अवधारणा
(क) एक वाक्यमा सङ्घीयताको अर्थ खुलाउनुहोस्।
👉 शासन शक्ति केन्द्र र प्रदेशबीच बाँडफाँड गरिएको प्रणालीलाई सङ्घीयता भनिन्छ।
ख) नेपालबाहेक सङ्घीयता लागु भएका अन्य दुई देशको नाम लेख्नुहोस्।
👉 भारत र अमेरिका।
ग) नेपालमा सङ्घीय संरचनाका ३ ओटा स्वरूपको नाम लेख्नुहोस्।
👉 सङ्घ सरकार, प्रदेश सरकार, स्थानीय सरकार।
घ) एक वाक्यमा स्थानीय निकायको परिभाषा लेख्नुहोस्।
👉 जनप्रतिनिधिबाट सञ्चालन हुने सरकारको तल्लो तहलाई स्थानीय निकाय भनिन्छ।
ङ) सङ्घीयताको महत्त्वलाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
👉 यसले सन्तुलित विकास, जनअधिकारको संरक्षण र सेवा प्रवाहमा सहजता ल्याउँछ।
(च) नेपालमा कुन संविधान जारी भएदेखि सङ्घीयता कानुनी मान्यता प्राप्त गयो ?
👉 नेपालमा २०७२ असोज ३ गते जारी भएको संविधानबाट सङ्घीयता कानुनी रूपमा लागू भयो।

(छ) एकात्मक शासन प्रणाली भनेको के हो ?
👉 शासनको सबै अधिकार केन्द्र सरकारमा मात्र केन्द्रित हुने प्रणाली हो।
क) नेपालमा सङ्घीय राज्यको स्वरूपबारे संक्षिप्त जानकारी दिनुहोस्।
👉 नेपाल एक सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हो जसमा तीन तहका सरकारहरू छन्: सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय। देशलाई ७ प्रदेश, ७७ जिल्ला र ७५३ स्थानीय तहमा विभाजन गरिएको छ।
(ख) सङ्घ र प्रदेश सरकारका काम, कर्तव्य र अधिकार (तालिका):
सङ्घ सरकार: रक्षा, विदेश नीति, मुद्रा, राष्ट्रिय योजना।
प्रदेश सरकार: शिक्षा, कृषि, पर्यटन, स्वास्थ्य, भाषा-संस्कृति संरक्षण।
ग) सङ्घीय राज्यको महत्त्व झल्किने तीन बुँदाहरू:
1. सत्ता विकेन्द्रित हुन्छ।
2. स्थानीय आवश्यकता अनुसार सेवा दिन सकिन्छ।
3. जनताले नीति निर्माणमा भाग लिन पाउँछन्।
घ) संस्थागत विकासमा देखिएका प्रमुख चुनौतीहरू:
1. कानुनी अस्पष्टता
2. समन्वयको अभाव
3. बजेट अभाव
4. प्राविधिक जनशक्तिको कमी
5. अस्थिरता
नेपालको सङ्घीयता सुदृढ गर्ने उपायहरू:
1. नीति तथा कानुन स्पष्ट बनाउने
2. समन्वयकारी प्रणाली विकास गर्ने
3. जनशक्ति र स्रोत वितरणमा न्याय गर्ने
4. तालिम र जनचेतना बढाउने

परियोजना कार्य:
सात प्रदेशको नक्सा बनाउने र नाम लेख्ने (कोशी, मधेस, बागमती, गण्डकी, लुम्बिनी, कर्णाली, सुदूरपश्चिम)।

८. मेरो प्रदेश चिनारी
१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर

(क) कोशी प्रदेशमा अवस्थित कुनै दुई विश्वका सर्वोच्च हिमालको नाम लेख्नुहोस्।
👉 सगरमाथा, कञ्चनजङ्घा

(ख) कोशी प्रदेशको पूर्वी र पश्चिमी सिमानामा बग्ने नदीको नाम लेख्नुहोस्।
👉 पूर्वमा मेची नदी, पश्चिममा सप्तकोशी नदी

(ग) कोशी प्रदेशको तराईमा बसोबास गर्ने कुनै दुई आदिवासीको नाम लेख्नुहोस्।
👉 थारु, सन्थाल

(घ) मधेश प्रदेशको एक प्राकृतिक र एक धार्मिक स्थलको नाम लेख्नुहोस्।
👉 प्राकृतिक: चुरे; धार्मिक: जनकपुरधाम

(ङ) मधेश प्रदेशमा विकसित कुनै दुई प्रसिद्ध संस्कृतिको नाम लेख्नुहोस्।
👉 मिथिला संस्कृति, थारू संस्कृति

(च) एक वाक्यमा मधेश प्रदेशको भौगोलिक अवस्थितिलाई परिचित गराउनुहोस्।
👉 मधेश प्रदेश नेपालका दक्षिणी समथर तराई भूभागमा अवस्थित छ।

(छ) बाग्मती प्रदेशको राजधानी र क्षेत्रफलका बारेमा जानकारी दिनुहोस्।
👉 राजधानी: हेटौंडा; क्षेत्रफल: करिब २०,३८० वर्ग किमी

(ज) बाग्मती प्रदेशका दुई-दुई ओटा प्रसिद्ध राष्ट्रिय निकुञ्ज र हिमालको नाम लेख्नुहोस्।
👉 निकुञ्ज: चितवन, लाङटाङ; हिमाल: गणेश, लाङटाङ

(झ) गण्डकी प्रदेशका दुई-दुई ओटा प्रसिद्ध हिमाल र तालको नाम लेख्नुहोस्।
👉 हिमाल: माछापुच्छ्रे, धौलागिरी; ताल: फेवाताल, बेगनासताल

(ञ) गण्डकी प्रदेशमा बसोबास गर्ने कुनै दुई आदिवासीको नाम लेख्नुहोस्।
👉 मगर, गुरुङ

(ट) लुम्बिनी प्रदेशमा अवस्थित कुनै एक विश्वप्रसिद्ध सम्पदा र एक राष्ट्रिय निकुञ्जको नाम लेख्नुहोस्।
👉 सम्पदा: लुम्बिनी; निकुञ्ज: बर्दिया

(ठ) लुम्बिनी प्रदेशको राजधानी र कफी उत्पादक जिल्लाको नाम लेख्नुहोस्।
👉 राजधानी: देउखुरी; कफी उत्पादक जिल्ला: गुल्मी

(ड) कर्णाली प्रदेशमा अवस्थित ताल र राष्ट्रिय निकुञ्ज दुवैलाई चिनाउने कुनै दुई नाम लेख्नुहोस्।
👉 ताल: राराताल; निकुञ्ज: शे-फोक्सुण्डो

(ढ) कर्णाली प्रदेशको जङ्गली क्षेत्रमा फिरन्ता जीवन बिताउने कुनै दुई जातिको नाम लेख्नुहोस्।
👉 राउटे, डोली

(ण) सुदूरपश्चिम प्रदेशको कुनै एक हिमाल र एक राष्ट्रिय निकुञ्जको नाम लेख्नुहोस्।
👉 हिमाल: अपी; निकुञ्ज: खप्तड

(त) सुदूरपश्चिम प्रदेशको पूर्वी र पश्चिमी सिमानामा बग्ने दुई ठूला नदीको नाम लेख्नुहोस्।
👉 पूर्वमा कर्णाली, पश्चिममा महाका

२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर
क) भौगोलिक अवस्थितिका आधारमा कोशी प्रदेश र मधेश प्रदेशबीच तुलना गर्नुहोस्।
पक्ष कोशी प्रदेश मधेश प्रदेश
अ) भू-आकृति हिमाल, पहाड र तराई समेटिएको समथर तराई भूभागमा मात्र सीमित
(आ) प्रमुख नदी सप्तकोशी, तामोर, अरुण बागमती, कमला, लखनदेही
(इ) जलवायु समशीतोष्णदेखि हिमाली चिसोसम्म समशीतोष्णदेखि गर्मी युक्त जलवायु

(ख) 'गण्डकी प्रदेशमा पर्यटन विकासको ठुलो सम्भावना रहेको छ।'

👉 उदाहरणसहित पुष्टि गर्ने तीन बुँदाहरू:

1. गण्डकी प्रदेशमा फेवाताल, बेगनासताल, धौलागिरी, माछापुच्छ्रे, अन्नपूर्णजस्ता प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण स्थलहरू छन्।

2. धार्मिक पर्यटकका लागि मुक्तिनाथ, बिन्ध्याबासिनी, मनकामना मन्दिरजस्ता थलो प्रसिद्ध छन्।
3. साहसिक पर्यटकहरूका लागि पदयात्रा, राफ्टिङ, प्याराग्लाइडिङलगायत गतिविधि उपयुक्त छ।
ग) मधेश प्रदेश र कर्णाली प्रदेशको आर्थिक गतिविधिको तुलना (तालिकासहित):
पक्ष मधेश प्रदेश कर्णाली प्रदेश
अ) मुख्य पेशा कृषि तथा पशुपालन कृषि, जडीबुटी संकलन
(आ) उद्योग धान मिल, कपडा तथा चिनी उद्योग घरेलु तथा लघुउद्योग
(इ) व्यापार सीमा व्यापार (भारतसँग) कच्चा पदार्थको कारोबार, स्थानीय बजार
(घ) नक्सा हेरेर आधारित प्रश्न:

(सामान्य जानकारी अनुसार उत्तर दिइएको छ — कृपया वास्तविक नक्सा अनुसार मिलाउनुहोस्)

(अ) प्रस्तुत नक्सा: बाग्मती प्रदेशको हो।

(आ)
(i) पूर्वी सिमानामा बग्ने नदी: बागमती
(ii) पश्चिमी सिमानामा बग्ने नदी: त्रिशूली

(इ)
(i) दुई राष्ट्रिय निकुञ्ज: चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज, लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज
(ii) दुई हिमाल: गणेश हिमाल, लाङटाङ हिमाल
ङ) तपाईंको प्रदेशको भौगोलिक अवस्थिति (उदाहरण: कोशी प्रदेश):

1. पूर्वी नेपालमा अवस्थित प्रदेश हो।
2. हिमाल, पहाड र तराई तीनै भू-भाग समेटेको छ।
3. यहाँ सगरमाथा, कञ्चनजङ्घा जस्ता उच्च हिमाल छन्।

च) तपाईंको प्रदेशको मुख्य आर्थिक गतिविधि (उदाहरण: कोशी प्रदेश):

1. कृषिमा धान, मकै, गहुँ, चिया खेती प्रचलित छ।
2. जलविद्युत् परियोजनाबाट आय आर्जन भइरहेको छ।
3. पसल व्यवसाय, साना उद्योग, पर्यटन सेवा सञ्चालन हुन्छ।

छ) तपाईंको प्रदेशको सामाजिक तथा सांस्कृतिक गतिविधि (उदाहरण: कोशी प्रदेश):

1. लिम्बु, राई, थारु, सन्थाल समुदायका छुट्टाछुट्टै मौलिक परम्परा छन्।

2. भोटे लोसार, छठ, उधौली, उभौली, दशैं तिहार जस्ता पर्वहरू मनाइन्छ।

3. विभिन्न भाषाहरू (नेपाली, मैथिली, लिम्बु, राई, थारु) बोलिन्छन्।

९.आफ्नो प्रदेशका बिकास आयोजना
🟦 अति छोटो उत्तर आउने प्रश्न:
क) विकास आयोजना भनेको के हो ?
👉 पूर्व निर्धारित लक्ष्य अनुसार निश्चित समय र स्रोत प्रयोग गरी सञ्चालन गरिने विकास कार्यलाई विकास आयोजना भनिन्छ।
ख) विकास आयोजनाका कुनै दुई उद्देश्य उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 1. जनताको जीवनस्तरमा सुधार ल्याउनु। 2. आर्थिक समृद्धि हासिल गर्नु।
(ग) योजनाबद्ध विकास आयोजनाको कुनै एक महत्त्व उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 यसले स्रोतको उचित प्रयोग र कार्यको नियमित मूल्यांकन गर्न सकिन्छ।

(घ) तपाईंको प्रदेशमा सञ्चालित कुनै एक राष्ट्रिय गौरवका विकास आयोजनाको नाम लेख्नुहोस्।
👉 (उदाहरण: कोशी प्रदेश – अरुण तेस्रो जलविद्युत् आयोजना)
(ङ) नेपालका अधिकांश विकास आयोजना किन तोकिएको अवधिमा सम्पन्न हुँदैनन् ? कुनै दुई कारण लेख्नुहोस्।
👉 1. प्राविधिक जनशक्तिको अभाव। 2. बजेट अभाव र कार्यान्वयनमा ढिलाइ।
🟩 छोटो उत्तर आउने प्रश्न:

(क) विकास आयोजनाको परिचय दिएर यसको तीन विशेषता उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 विकास आयोजना भनेको निश्चित लक्ष्यसहित स्रोत, समय, श्रम र प्रविधिको प्रयोगबाट सामाजिक, भौतिक वा आर्थिक विकासका लागि सञ्चालन गरिने कार्य हो।
तीन विशेषता:
1. पूर्वनिर्धारित लक्ष्य हुन्छ।
2. सीमित स्रोतमा समयबद्ध ढंगले सञ्चालन हुन्छ।
3. मूल्यांकन र अनुगमनको व्यवस्था हुन्छ।
ख) विकास आयोजनाको महत्त्वलाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस्।
👉
1. जनताको जीवनस्तर सुधार हुन्छ।
2. भौतिक पूर्वाधार निर्माण हुन्छ।
3. रोजगारी सिर्जना हुन्छ।
4. देशको आर्थिक वृद्धिमा सहयोग पुग्छ।
5. शिक्षा, स्वास्थ्य र ऊर्जा पहुँच विस्तार हुन्छ।

ग) नेपालमा सञ्चालित अधिकांश विकास आयोजना किन तोकिएको अवधिमा सम्पन्न हुन सकिरहेका छैनन् ? जानकारी दिनुहोस्।
👉1. अपर्याप्त बजेट र ढिलो वितरण।
2. अस्थिर सरकार र नीतिगत अस्पष्टता।
3. प्रविधिको अभाव र प्राविधिक जनशक्तिको कमी।
4. आवश्यक स्रोत–साधन र जनसहभागिताको अभाव।
घ) नेपालमा सञ्चालित विकास आयोजना तोकिएको समयमा सम्पन्न गर्न अपनाउनुपर्ने उपायहरू:
👉
1. पारदर्शी बजेट वितरण र समयमै खर्च।
2. दक्ष जनशक्ति परिचालन र प्रविधिको प्रयोग।
3. योजना कार्यान्वयनमा राजनीतिक स्थायित्व।
4. अनुगमन र मूल्यांकन संयन्त्र बलियो बनाउने।
5. स्थानीय जनताको सहभागिता सुनिश्चित गर्ने।

एकाइ २
पाठ १ हाम्रा आदर्श ब्याबहार
🟦 अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर

(क) शान्तिको अवधारणालाई एक वाक्यमा स्पष्ट पार्नुहोस्।
👉 हिंसा, द्वेष र अन्यायबाट मुक्त, सन्तुलित र सुखी अवस्था शान्ति हो।

(ख) मानसिक शान्ति प्राप्त गर्न तपाईंले अपनाउनुभएका कुनै दुई अभ्यासात्मक कार्य लेख्नुहोस्।
👉 1. ध्यान गर्नु, 2. सकारात्मक सोच राख्नु।

(ग) पारिवारिक शान्तिका लागि अभिभावकलाई दिने एक सुझाव।
👉 सहनशीलता र आपसी संवादमा जोड दिनुहोस्।

(घ) एक वाक्यमा अहिंसाको परिचय दिनुहोस्।
👉 अरूलाई कुनै प्रकारको हानि नगरी सहिष्णुतापूर्वक व्यवहार गर्नु नै अहिंसा हो।

(ङ) अहिंसाजन्य व्यवहारको कुनै एक महत्त्व।
👉 यसले समाजमा सद्भाव र सहअस्तित्व कायम राख्छ।

(च) अहिंसाको अभियानमा तपाईंले खेल्न सक्ने भूमिका।
👉 झगडा नगरौं, माफी दिने बानी बसालौं।

(छ) कस्तो बानीलाई न्यायिक व्यवहार भनिन्छ?
👉 निष्पक्ष, सहिष्णु, समान र नियमअनुसारको व्यवहार न्यायिक व्यवहार हो।

(ज) न्यायिक व्यवहारका लागि अपनाउँदै आएको एउटा बानी।
👉 सधैं सबैसँग समान व्यवहार गर्नु।

(झ) तपाईंलाई कसैले अन्याय गर्‍यो भने के गर्नुहुन्छ?
👉 शान्तिपूर्वक कुरा गरेर समाधान खोज्ने प्रयास गर्छु।

---

🟩 छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर

(क) मानसिक शान्ति प्राप्त गर्न अपनाइएका ६ अभ्यासात्मक कार्यहरू:
👉

1. नियमित ध्यान गर्नु

2. सकारात्मक सोच राख्नु

3. क्रोध नियन्त्रण गर्नु

4. एक्लोपनामा आत्मपरीक्षण गर्नु

5. आत्मविश्वास बढाउने कार्य गर्नु

6. समय व्यवस्थापनमा ध्यान दिनु

---

(ख) शान्त र संयमित व्यवहार सम्बन्धी जनचेतनामूलक पर्चा (नमूना):
🪧
शीर्षक: "शान्त मन, सुरक्षित समाज!"
– बोल्नु अगाडि सोचौं।
– क्रोध होइन, संवाद गरौं।
– धैर्य राखौं, सबैलाई सुन्ने बानी बसालौं।
– संयमित व्यवहारले घर र समाजमा शान्ति ल्याउँछ।
✋ शान्ति हामीबाट सुरु हुन्छ।

---

(ग) परिवारमा घरेलु हिंसा भएमा खेल्न सकिने भूमिका (३ बुँदा):
👉

1. सहनुभूतिपूर्वक पीडितको पक्षमा उभिनु।

2. दुर्व्यवहार रोक्न सबै सदस्यमा संवाद सुरु गर्नु।

3. आवश्यक परेमा अभिभावक, शिक्षक वा सामाजिक संस्था/प्रहरीको सहयोग लिने।

---

(घ) प्राणीलाई कष्टबाट बचाउने तीन उपाय:
👉

1. जनावरलाई नपिट्ने र माया गर्ने।

2. मासु खानुको सट्टा वैकल्पिक भोजन रोज्ने।

3. पशु हिंसाको विरोधमा जनचेतना फैलाउने।

---

(ङ) अहिंसाको पालना गर्न साथीलाई लेखिने पत्र (नमूना):
प्रिय साथी रमेश,
आशा छ तिमी स्वस्थ र राम्रो अवस्थामा छौ। म तिमीलाई अहिंसाको विषयमा केही सल्लाह दिन चाहन्छु। अहिंसा भनेको अरूलाई दुःख नदिई जीवन यापन गर्नु हो। हामीले बोल्दा र व्यवहार गर्दा संयम अपनाउनुपर्छ। यदि हामी अहिंसा अभ्यास गर्छौं भने समाजमा शान्ति रहन्छ। कृपया तिमी पनि हिंसा नअपनाई सद्भाव राख्ने प्रयास गर।
तिम्रो साथी,
सुरज

---

(च) न्यायिक व्यवहारको पालना गर्न अपनाइएका अभ्यासहरू (बुँदागत):
👉

1. सबैसँग समान व्यवहार गर्ने।

2. निर्णय गर्दा निष्पक्ष रहने।

3. अरूको कुरा सुन्ने र बुझ्ने प्रयास गर्ने।

4. नियमको पालना गर्ने।

5. भावनामा नबही सत्यका आधारमा निर्णय गर्ने।

---

(छ) ‘न्यायिक व्यवहारको महत्त्व’ विषयमा दुई पात्रबीच संवाद (नमूना):

रीता: नमस्कार सोना, तिमीले कहिले पनि झगडा नगर्‍यौ। कसरी यति संयमित बन्ने?
सोना: म सबैको कुरा सुन्छु र कुनै निर्णय गर्दा निष्पक्ष हुने प्रयास गर्छु।
रीता: साँच्चै, न्यायिक व्यवहारले त सबैको विश्वास जितिन्छ।
सोना: हो नि, त्यसैले हामीले कुनै पनि परिस्थितिमा न्यायअनुसार व्यवहार गर्नुपर्छ।

पाठ २
नेपालका सामाजिक परम्परा र प्रचलन

🟦 अति छोटा (अति सङ्क्षिप्त) उत्तरहरू

(क) सामाजिक परम्परा र प्रचलनको कुनै एक महत्त्व
👉 यसले समाजमा एकता र पहिचान कायम राख्न मद्दत गर्छ।

(ख) तपाईंको जातीय समुदायमा प्रचलित दुई परम्परा वा प्रचलन
👉 (उदाहरण: थारु समुदाय — माघी पर्व, सुखा झूल)
👉 (गुरुङ समुदाय — रोदी, ल्होछार)

(ग) परम्परा/प्रचलनको संरक्षणमा खेल्न सकिने भूमिका
👉 समुदायको संस्कार, भाषा र पर्वमा सक्रिय सहभागिता जनाउने।

(घ) गुठी को परिचय
👉 पूराना परम्पराअनुसार मन्दिर, तीर्थ वा सामाजिक कार्यको सम्पत्ति व्यवस्थापन गर्ने संस्था गुठी हो।

(ङ) भेजा र ढिकुर कुन जातिसँग सम्बन्धित?
👉 भेजा: मगर; ढिकुर: थकाली

(च) 'रोदी' र 'बडघर' को परिचय (एक–एक वाक्य)
👉 रोदी: गुरुङ युवायुवतीको सामाजिक, सांस्कृतिक मिलन केन्द्र हो।
👉 बडघर: थारु समुदायमा सामाजिक न्याय र परामर्श दिने सामूहिक संस्था हो।

(छ) 'पर्म' र 'पैंचो' को सामाजिक महत्त्व
👉 पर्मले आपसी सहयोग बढाउँछ; पैंचोले पारिवारिक सम्बन्धमा विश्वास र सहकार्य बढाउँछ।

---

🟩 छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तरहरू

(क) आफ्नो जातीय समुदायको एक परम्परा वा प्रचलनको परिचय
👉 उदाहरण (गुरुङ समुदाय): रोदी परम्परामा युवायुवतीहरू गीत, नृत्य, संवादद्वारा संस्कार सिक्ने गर्छन्। यसले आपसी सद्भाव र सहकार्य प्रवर्द्धन गर्छ।

---

(ख) गुठी र रोदी परम्पराबिच तुलना

पक्ष गुठी रोदी

उद्देश्य धार्मिक/सामाजिक सम्पत्तिको संरक्षण युवा संवाद, गीत–संगीत र सामाजिक सद्भाव
सम्बन्ध मुख्यतः नेवार समुदाय मुख्यतः गुरुङ समुदाय
प्रकृति आर्थिक–धार्मिक सामाजिक–सांस्कृतिक

---

(ग) पर्म र पैंचोको भिन्नता (तालिकामा)

पक्ष पर्म (परस्पर श्रम सहयोग) पैंचो (सामान/पैसा ऋण)

उद्देश्य श्रम सहयोग आवश्यक पर्दा सामन वा पैसा सापटी
प्रकृति श्रम आधारित वस्तु/पैसा आधारित
असर समुदायमा मेलमिलाप पारिवारिक सम्बन्धमा विश्वास

---

(घ) गुठी र बडघरबिचको तुलना

पक्ष गुठी बडघर

समुदाय नेवार थारु
कार्य सम्पत्ति/मन्दिर व्यवस्थापन सामाजिक न्याय/परामर्श केन्द्र
समानता दुवै परम्पराले समुदायको सहकार्य बढाउँछन्

---

(ङ) 'बडघर' परम्पराको परिचय र तीन महत्त्व
👉 थारु समुदायको सामाजिक न्याय दिने संस्था हो।
१. समुदायमा विवाद समाधान गर्छ।
२. परामर्श र निर्णय दिने परम्परा बसाल्छ।
३. सामाजिक एकता र अनुशासन कायम गर्छ।

---

(च) 'माइजन' परम्पराको परिचय र तीन महत्त्व
👉 माइजन डोम  समुदायको जातीय परम्परागत सांस्कृतिक नृत्य हो।
१. सांस्कृतिक पहिचान जोगाउँछ।
२. सामाजिक मेलमिलाप बढाउँछ।
३. नयाँ पुस्तामा मौलिक परम्परा हस्तान्तरण गर्छ।

---

(छ) 'रोदी' परम्पराको परिचय र तीन महत्त्व
👉 रोदी गुरुङ समुदायमा युवायुवतीको आपसी भेटघाट, गीत, नृत्य सिकाउने सामाजिक संस्था हो।
१. भाषा, गीत, संस्कृतिको संरक्षण गर्छ।
२. सामाजिक व्यवहार सिकाउँछ।
३. युवाबीच आत्मीयता र समन्वय बढाउँछ।

पाठ ३
नेपालमा प्रचलित सामाजिक सस्कार

🟦 अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नहरू:

(क) सामाजिक संस्कार भनेको के हो?
👉 समाजमा प्रचलित धर्म, परम्परा र विश्वासअनुसार गरिने कर्म वा विधिलाई सामाजिक संस्कार भनिन्छ।

(ख) नवजात शिशुको नामकरण गर्ने कर्मलाई के भनिन्छ?
👉 नामकरण संस्कार

(ग) पास्नी कर्ममा गरिने गतिविधिलाई एक वाक्यमा स्पष्ट पार्नुहोस्।
👉 शिशुलाई पहिलोपटक अन्न खुवाउने र शुभकामना दिने संस्कारलाई पास्नी भनिन्छ।

(घ) छेवर अर्थात् चुडाकर्ममा गरिने गतिविधिलाई एक वाक्यमा स्पष्ट पार्नुहोस्।
👉 बालकको पहिला पटक कपाल फाल्ने (मुन्डन गर्ने) संस्कारलाई छेवर भनिन्छ।

(ङ) कुन जातिको विवाहमा छोरीलाई 'चिउरीको बोट' उपहार दिइन्छ?
👉 चेपाङ  जाति

(च) कुन जातिको सामाजिक संस्कारमा 'पुटपुटे नृत्य' गरिन्छ?
👉 गुरुङ  जाति

---

🟩 छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नहरू:

(क) तपाईंको जातीय समुदायमा प्रचलित जन्म, विवाह र मृत्यु संस्कारमा गरिने कर्म (तालिकामा):

संस्कार गरिने कर्महरूको संक्षिप्त जानकारी

जन्म नामकरण, पास्नी, तुला लगाउने, नवदृष्टि पूजा आदि
विवाह टीका लगाउने, कन्यादान, सात पाइला, मण्डप पूजन आदि
मृत्यु काजकिरिया, श्राद्ध, पिण्डदान, अन्त्येष्टि, तर्पण आदि

(👉 कृपया आफू कुन जातीय समुदायबाट हुनुहुन्छ भन्ने अनुसार परम्परा मिलाउन चाहनुहुन्छ भने म अनुकूलित गरिदिन्छु।)

---

(ख) सामाजिक संस्कारको महत्त्वबारे विदेशमा बस्ने काका–काकीलाई लेखिने पत्रको नमूना:

प्रिय काका र काकी,
नमस्कार!
आशा छ तपाईंहरू स्वस्थ हुनुहुन्छ। म यहाँ विद्यालयमा सामाजिक संस्कारबारे पढ्दै छु। हाम्रो जन्मदेखि मृत्युसम्म जीवनमा संस्कारहरूले अनुशासन, मर्यादा र पहिचान दिन्छ। आजकल धेरै मानिसले परम्परालाई बेवास्ता गरिरहेका छन्। म चाहन्छु तपाईंहरू पनि विदेशमा रहँदा हाम्रा संस्कार जोगाउनुहोस्। बालबालिकालाई हाम्रो संस्कृति सिकाउनुहोस्
हजुरको छोरा – विवेक

---

(ग) ‘हाम्रो सामाजिक संस्कार’ विषयमा दुई विद्यार्थीबीचको संवाद (नमूना):

रीता (थारु): हाम्रो समुदायमा मृत्यु संस्कारपछि ‘सुकुल’ बस्ने चलन छ।
समिर (नेवार): अ! हाम्रोमा त ‘गुठी’ को सहायताले काजकिरिया हुन्छ।
रीता: विवाहमा तिमीहरू के गर्नुहुन्छ?
समिर: हामी ‘जूला:पुजा’ गर्छौं। अनि तिमीहरू?
रीता: हामी दुलहालाई कुखुरा र झण्डा दिन्छौं। हाम्रा संस्कार साँच्चै अनौठा छन् नि!

---

(घ) आफ्नो मौलिक सामाजिक संस्कारको संरक्षणमा खेल्न सकिने ३ भूमिका:

1. बाल्यकालदेखि संस्कारका बारेमा जान्ने र सोही अनुसार आचरण गर्ने।

2. समाजका वृद्ध–वृद्धाबाट परम्परा सिक्ने र अन्य साथीमा साझा गर्ने।

3. सांस्कृतिक कार्यक्रममा भाग लिने र परम्परा अनुसारको पोशाक, भाषा, नृत्य प्रयोग गर्ने।

पाठ ४
नेपालमा प्रचलित धार्मिक
सस्कार
१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर

(क) धार्मिक संस्कारको परिचय 👉 परम्पराअनुसार धर्म र आस्थासँग सम्बन्धित गरिने कर्म वा विधिलाई धार्मिक संस्कार भनिन्छ।

(ख) धार्मिक संस्कारको महत्त्व 👉 यसले धार्मिक चेतना, नैतिकता र सामाजिक अनुशासन विकास गर्छ।

(ग) धार्मिक संस्कारको संरक्षणमा मेरो भूमिका:
(i) पूजाआजा र पर्वमा सहभागी हुने।
(ii) नयाँ पुस्तालाई धर्म र संस्कार सिकाउने।

---

२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर

(क) धार्मिक संस्कारको परिचय र पाँच महत्त्व
👉 धार्मिक संस्कार भनेको आ–आफ्नो धर्मअनुसार गरिने पूजाआजा, अनुष्ठान वा परम्परा हो।
महत्त्व:

1. आत्मिक शान्ति दिन्छ।

2. सामाजिक अनुशासन कायम गर्छ।

3. धार्मिक चेतना बढाउँछ।

4. संस्कृतिको संरक्षण गर्छ।

5. आस्था र आचरणमा दृढता ल्याउँछ।

---

(ख) साझा मूल्य-मान्यता समेटिएको विदेशी मित्रलाई लेखिने e-mail पत्र (नमूना):

To: johnsmith@example.com
Subject: Our Common Religious Values
Dear John,
Warm greetings from Nepal! I hope you're doing well. I want to share that although Nepal has many religions like Hinduism, Buddhism, Islam, Christianity, and others, they all teach similar values: do not lie, respect all life, help the poor, live truthfully, and avoid violence. These values unite us in peace and harmony. I hope one day you visit Nepal and experience our spiritual culture.
Best regards,
Lokendra

---

(ग) मेरो धार्मिक संस्कारको संक्षिप्त जानकारी
👉 म हिन्दू धर्म मान्दछु। हामी दशैं, तिहार, जन्माष्टमी, एकादशी, छठ आदि पर्व मनाउँछौं। हरेक पर्वमा पूजा, व्रत, टीका, आरती जस्ता विधि हुन्छन्। धर्मले हामीलाई संस्कारयुक्त र सदाचारी बनाउँछ।

पाठ ५
सामाजिक सद्भाव र सहिष्णुता

📘 अभ्यास (Exercise)

१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:

(क) एक वाक्यमा सामाजिक सद्भावको परिभाषा लेख्नुहोस्।
👉 विभिन्न जात, धर्म, भाषा र संस्कृति भएका व्यक्तिबीच मेलमिलाप र समझदारी कायम भएको अवस्था सामाजिक सद्भाव हो।

(ख) सामाजिक सद्भाव कायम राख्न तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै दुई महत्त्वपूर्ण भूमिका उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 (i) सबैसँग समान व्यवहार गर्ने। (ii) सहयोग र आदर गर्ने बानी बसाल्ने।

(ग) 'सहिष्णुता' को अर्थलाई एक वाक्यमा उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 फरक विचार, धर्म र संस्कृतिलाई आदरपूर्वक स्वीकार्ने गुण सहिष्णुता हो।

(घ) सहिष्णुताको महत्त्व झल्किने एक नारालाई प्लेकार्डद्वारा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
👉 ✋ “धेरै विचार, एउटै आत्मा — सहिष्णु बनौं हामी!”

(ङ) धार्मिक सहिष्णुता भनेको के हो?
👉 आ–आफ्नो धर्म मान्दै अरूको धर्मको सम्मान गर्ने व्यवहार धार्मिक सहिष्णुता हो।

(च) धार्मिक सहिष्णुता कायम राख्ने कुनै एक उपाय लेख्नुहोस्।
👉 अरूको धर्म र पर्वको आलोचना नगरी सम्मान गर्ने।

---

२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:

(क) ‘सामाजिक सद्भाव कायम गर्ने कार्यमा मेरो योगदान’ शीर्षकमा आफ्नो विचार व्यक्त गर्नुहोस्।
👉 म साथीहरूलाई जात, धर्म वा भाषा हेरी भेदभाव गर्दिनँ। म सबैको पर्व र संस्कृति बुझ्न रुचि राख्छु। स्कूलमा झगडा नगरौं भनेर सबैलाई सम्झाउँछु। शान्ति र सहिष्णुताका पक्षमा सधैं उभिन्छु। यसैलाई मेरो सानो योगदान मान्दछु।

(ख) सामाजिक सद्भाव र सहिष्णुताको महत्त्वलाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस्।

1. समाजमा मेलमिलाप र भाइचारा बढ्छ।

2. विविधता बीच एकता कायम हुन्छ।

3. द्वन्द्व, झगडा र असहिष्णुता घट्छ।

4. समाज शान्त र समुन्नत हुन्छ।

5. सबै धर्म र संस्कृतिको सम्मान हुन्छ।

पाठ ६
बिबिधतामा एकता
📘 अभ्यास (Exercise)

१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नः

(क) 'विविधतामा एकता' को अर्थलाई एक वाक्यमा स्पष्ट पार्नुहोस्।
👉 भिन्न धर्म, जात, भाषा, संस्कृति र भेषभूषाबीच आपसी समझदारीमा रहेको मेलमिलापको अवस्था।

(ख) विविधतामा एकताको महत्त्वलाई एक वाक्यमा उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 यसले सामाजिक सद्भाव, सहकार्य र राष्ट्रिय एकता मजबुत बनाउँछ।

(ग) विविधतामा एकताको संरक्षण गर्ने कुनै एक उपाय लेख्नुहोस्।
👉 सबै जाति, धर्म र भाषाको समान सम्मान गर्नु।

---

२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नः

(क) ‘विविधतामा एकता’ को परिभाषालाई उदाहरणसहित स्पष्ट पार्नुहोस्।
👉 विविधतामा एकता भन्नाले जात, धर्म, भाषा, भूगोलजस्ता विविध पक्षमा फरक भएर पनि आपसी मेलमिलापमा रहने अवस्था हो।
उदाहरण: नेपालमा मगर, थारु, मुस्लिम, गुरुङ, मधेसी, शेर्पा, लिम्बुजस्ता समुदायहरू बसोबास गर्छन् र आपसी सद्भावमा मिलेर बाँच्छन्।

---

(ख) 'हाम्रो कक्षाकोठा पनि विविधतामा एकताको एउटा ज्वलन्त उदाहरण हो।' प्रमाणित गर्नुहोस्।
👉 हाम्रो कक्षामा विभिन्न जात, धर्म, भाषाका विद्यार्थी छन्। सबै मिलेर एउटै कक्षामा पढ्छौं, साथीहरूसँग सहयोग गर्छौं। शिक्षकहरूले सबैलाई समान व्यवहार गर्नुहुन्छ। यस्तो सहकार्यले विविधतामा एकताको उदाहरण देखाउँछ।

---

(ग) 'विविधतामा एकताको महत्त्व' शीर्षकमा एक छोटो वक्तृताको नमुना तयार पार्नुहोस्।
आदरणीय शिक्षकज्यू र साथिहरू,
नेपाल बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक देश हो। यस्ता विविधताभित्र पनि मेलमिलाप र सद्भाव कायम हुनु जरुरी छ। विविधतामा एकता रहनु देशको शक्ति हो। यसले समाजमा शान्ति, विकास र सहकार्य ल्याउँछ।
धन्यवाद।

---

(घ) विविधतामा एकता कायम राख्ने उपायको सूची तयार पार्नुहोस्।

1. सबै धर्म, जात, भाषाको सम्मान गर्ने।

2. अरूको संस्कृति बुझ्ने र आदर गर्ने।

3. विद्यालय, घर र समाजमा सहिष्णु व्यवहार गर्ने।

4. चाडपर्वहरूमा सामूहिक सहभागिता जनाउने।

5. विभेद नगर्ने, समान व्यवहार गर्ने।

पाठ ७
नेपालका राष्ट्रिय सम्पदा

📘 अभ्यास (Exercise)

१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न

(क) एक वाक्यमा राष्ट्रिय सम्पदाको परिचय गराउनुहोस्।
👉 राष्ट्रको पहिचान झल्काउने ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, प्राकृतिक वा सामाजिक धरोहर राष्ट्रिय सम्पदा हो।

(ख) राष्ट्रिय सम्पदाको महत्त्वलाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
👉 राष्ट्रिय सम्पदाले राष्ट्रिय गौरव बढाउनुका साथै आर्थिक, सामाजिक र पर्यटकिय फाइदा पुर्‍याउँछ।

(ग) आफ्नो समुदायमा रहेका सम्पदाको संरक्षणमा तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै दुई भूमिका उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 (i) सम्पदामा फोहोर नगर्ने। (ii) संरक्षण अभियानमा भाग लिने।

(घ) नेपालका कतिओटा क्षेत्रभित्र पर्ने कतिओटा सम्पदालाई विश्वसम्पदा सूचीभित्र सूचीकृत गरिएको छ?
👉 ४ क्षेत्रभित्र पर्ने ४ सम्पदा।

संयुक्त राष्ट्र सङ्घको

कुन संस्थाले विश्वसम्पदाको सूची तयार पार्दछ?
👉 युनेस्को (UNESCO)।

च) विश्वसम्पदा सूचीभित्र सूचीकृत नेपालका कुनै दुई प्राकृतिक सम्पदाको नाम लेख्नुहोस्।
👉 (i) सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज

(ii) चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज

२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न

(क) 'प्राकृतिक र सांस्कृतिक राष्ट्रिय सम्पदाको महत्त्व' शीर्षकमा ३/३ ओटा गहकिला बुँदा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
प्राकृतिक सम्पदाको महत्त्व:

1. जैविक विविधता जोगिन्छ। 2. पर्यटन प्रवर्द्धन हुन्छ। 3. वातावरण सन्तुलित रहन्छ।
सांस्कृतिक सम्पदाको महत्त्व:

2. ऐतिहासिक र धार्मिक पहिचान जोगिन्छ। 2. समाजमा एकता बढ्छ। 3. नयाँ पुस्तालाई ज्ञान दिन्छ।

(ख) नेपालका सम्पदाको संरक्षण र सम्वर्द्धन गर्ने विषयमा कुनै तीन सुझाव पेस गर्नुहोस्।

1. कानुन बनाएर कडाइपूर्वक लागू गर्ने।

2. जनचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने।

3. स्थानीय तह र युवाको सक्रिय सहभागिता गराउने।

(ग) तपाईंको समुदायमा रहेको कुनै एक राष्ट्रिय सम्पदाका विषयमा सङ्क्षिप्त रूपले जानकारी दिनुहोस्।
👉 उदाहरण: पाशुपतिनाथ मन्दिर

काठमाडौंमा अवस्थित यो हिन्दू धर्मको पवित्र स्थल हो। युनेस्कोले यसलाई विश्व सम्पदामा सूचीकृत गरेको छ। यहाँ हरेक वर्ष हजारौं भक्तजन र पर्यटकहरू आउँछन्।

पाठ ८
अन्तरास्ट्रिय ब्याक्तित्व

📘 अभ्यास (Exercise)

१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न

(क) प्रस्तुत झन्डा भएको संस्था र यसका संस्थापकको नामलाई दुई बुँदामा जानकारी गराउनुहोस्।

 (i) संस्था: रेडक्रस सोसाइटी

👉 (ii) संस्थापक: हेनरी ड्युना

(ख) रेडक्रसले गर्ने विश्वव्यापी कार्यका दुई बुँदा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
👉 (i) युद्धपीडितलाई राहत दिनु
👉 (ii) विपद् व्यवस्थापन र रक्तदान कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु

(ग) मदर टेरेसालाई एक वाक्यमा मूल्याङ्कन गर्नुहोस्।
👉 मदर टेरेसा महान समाजसेवी हुन्, जसले जीवनभर असहाय र रोगीहरूको सेवा गरिन्।

---

२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न

(क) हेनरी ड्युनाको सङ्क्षिप्त परिचय दिएर उनले विश्वशान्ति र मानव अधिकारका क्षेत्रमा पुऱ्याएको योगदानलाई सङ्क्षिप्त रूपले चर्चा गर्नुहोस्।
👉 हेनरी ड्युना स्विट्जरल्याण्डका समाजसेवी हुन्। उनले युद्धपीडितको सेवा गर्दै रेडक्रसको स्थापना गरे। मानव अधिकार, सेवा र शान्तिका लागि उनले १९०१ मा पहिलो नोबेल शान्ति पुरस्कार पाए।

(ख) नेपाल रेडक्रस सोसाइटीले गर्दै आएका कुनै ६ ओटा कार्यलाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस्।

1. रक्तदान कार्यक्रम

2. विपद् व्यवस्थापन

3. प्राथमिक उपचार तालिम

4. एम्बुलेन्स सेवा

5. स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन

6. मानव अधिकार र चेतनामूलक कार्यक्रम

(ग) मदर टेरेसाको सङ्क्षिप्त परिचय दिएर उनले समाजसेवाका लागि गरेको योगदानलाई सङ्क्षिप्त रूपमा मूल्याङ्कन गर्नुहोस्।
👉 मदर टेरेसा भारतमा सेवा गर्ने अल्बानियन मूलकी नन थिइन्। उनले अनाथ, रोगी र गरिबहरूको सेवा गरिन्। उनले सन् १९७९ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार पाइन्। सेवा र मानवताका लागि उनको योगदान अतुलनीय छ।

(घ) हेनरी ड्युना र मदर टेरेसा जस्ता व्यक्तिको जीवनी पढेर तपाईंले प्राप्त गर्नुभएको प्रेरणालाई तीन–तीन बुँदामा तालिका बनाइ सूचीकृत गर्नुहोस्।

व्यक्ति मैले पाएको प्रेरणा

हेनरी ड्युना 1. सेवा भावना, 2. युद्धमा मानवता, 3. अधिकारको रक्षा
मदर टेरेसा 1. निःस्वार्थ सेवा, 2. माया–सहानुभूति, 3. गरिबको सेव

पाठ ९
स्काउट

📘 अभ्यास (Exercise)

१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:

(क) स्काउटको स्थापना कहिले र कहाँ भएको थियो ?
👉 सन् १९०७ मा बेलायतको ब्राउनसी टापुमा।

(ख) नेपाल स्काउटको स्थापना मिति उल्लेख गर्नुहोस्।

👉 वि.सं. २०११ साल असार २० गते।

(ग) प्रस्तुत लोगो भएको संस्था र यसका संस्थापकको नाम लेख्नुहोस्।

👉 संस्था: स्काउट; संस्थापक: लर्ड बेडन पावेल।

(घ) नेपाल स्काउटले गर्दै आएका कुनै दुई कार्य उल्लेख गर्नुहोस्।
👉 (i) विपद् उद्धार तथा राहत सहयोग। (ii) रक्तदान, वृक्षारोपणजस्ता सामाजिक कार्य।

२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:

(क) नेपाल स्काउटको सङ्क्षिप्त परिचय र प्रमुख कार्यहरू:
👉 नेपाल स्काउट एक स्वयंसेवी सामाजिक संस्था हो, जसले अनुशासन, सेवा र नेतृत्व विकासमा ध्यान दिन्छ।
मुख्य कार्यहरू:

1. विपद् व्यवस्थापन सहयोग।
2. स्वच्छता तथा सरसफाइ अभियान।
3. वृक्षारोपण तथा वातावरण संरक्षण।
4. प्राथमिक उपचार तालिम।
5. रक्तदान कार्यक्रम।
6. समाजमा सेवाभाव विकास गराउने।

ख) स्काउटले विद्यार्थीको चरित्र निर्माण र सेवाभावमा वृद्धि गराउँछ, कसरी?
👉 स्काउटले विद्यार्थीलाई अनुशासन, समयपालन, शारीरिक, मानसिक र सामाजिक रूपमा सक्षम बनाउँछ। सामाजिक सेवा, सहयोग, स्वाभिमान, आत्मनिर्भरता र नेतृत्व क्षमता विकास गराएर सेवाभाव र चरित्र निर्माणमा योगदान दिन्छ।

(ग) सामाजिक सुधारका लागि संस्थाहरूका भूमिका (तालिका):

संस्थाको नाम मुख्य भूमिका
एस.ओ.एस् बालग्राम

अनाथ बालबालिकालाई आश्रय, शिक्षा र स्नेहपूर्ण पालनपोषण।

युनिसेफ (UNICEF) 

बाल अधिकारको संरक्षण र बालस्वास्थ्य प्रवर्द्धन।
अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन (ILO)

 बालश्रम न्यूनीकरण र श्रमिक अधिकारको संरक्षण।