कक्षा ८ एकाई ४ प्रश्नहरु,उत्तरहरु,सामाजिक
१.देखासिकी र फजुल खर्च
१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नः
(क) कस्तो अनिबानीलाई देखासिकी भनिन्छ ?
आफूभन्दाअगाडि अरूले गरेको देखेर वा समाजमा चलन भएको भनेर गरिने अन्धानुकरणलाई देखासिकी भनिन्छ।
(ख) कस्ता बानीको देखासिकीले सामाजिक समस्या उत्पन्न गराउँछ ? एक वाक्यमा जानकार दिनुहोस् ।
शराब,जुवा, धूमपान जस्ता नकारात्मक बानीको देखासिकीले परिवार र समाजमा आर्थिक, स्वास्थ्य र सामाजिक समस्याहरू उत्पन्न गराउँछ।
(ग) एक वाक्यमा फजुल खर्चको अर्थ खुलाउनुहोस् ।
आवश्यकतानभएका वा नगर्नुपर्ने काममा गरिने अनावश्यक र बेकारीको खर्चलाई फजुल खर्च भनिन्छ।
(घ) तपाईंले फजुल खर्च नियन्त्रण गर्न कस्तो अभ्यास गर्दै आउनुभएको छ ? एक वाक्यमा आफ्न अनिबानी प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
म आवश्यकतार आयको हिसाबले बजेट बनाएर मात्र खर्च गर्ने र बचत गर्ने अभ्यास गर्दै आएको छु।
(ङ) दायाँको चित्रले व्यक्त गरेको सन्देशलाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
(चित्र नदिइएकोले सामान्य सन्देश दिइएको छ)
अनावश्यक खर्चलेआफ्नो भविष्यलाई जोखिममा पार्ने हुनाले यसबाट बच्नुपर्छ।
---
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) फजुल खर्च र देखासिकीबाट बच्न तपाइँले अपनाउनुभएका कुनै ६ ओटा अभ्यासलाई बुँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
· आवश्यकता र चाहनामा भिन्नता बुझ्ने।
· मासिक आयको हिसाबले बजेट बनाउने र त्यसैअनुसार खर्च गर्ने।
· बचतलाई प्राथमिकता दिएर खर्च गर्ने।
· कुनै पनि कुरा किन्नु अघि एकपटक सोच्ने र आवश्यकताको विश्लेषण गर्ने।
· सामाजिक दबावमा परेर अनावश्यक कुरा नकिन्ने।
· सामानहरू मरम्मत गरेर र रिचार्ज गरेर प्रयोग गर्ने।
(ख) देखासिकी र फजुल खर्चले समाजमा परेका नकारात्मक प्रभावहरू उल्लेख गर्नुहोस् ।
· व्यक्ति र परिवारमा आर्थिक समस्या उत्पन्न हुन्छ।
· ऋण तथा कर्जाको बोझ बढ्छ।
· बचतको प्रवृत्ति घट्छ र भविष्य अनिश्चित हुन्छ।
· सामाजिक रूपमा प्रतिस्पर्धा र दिखावटी संस्कृतिको विकास हुन्छ।
· व्यक्तिमा मानसिक तनाव, असन्तुष्टि र हीनभावना जन्म्छ।
· समाजमा आर्थिक असमानता बढ्छ।
(ग) तपाईंले आफ्नो समुदायमा कस्ता बानीहरू देखासिकी गरेको देख्नुभएको छ ? कुनै ६ ओट उदाहरण प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
· आर्थिक अवस्था नराम्रो भएका व्यक्तिले पनि महँगो मोबाइल फोन किन्ने।
· विवाह, ब्रतबन्ध जस्ता समारोहहरूमा अपारम्परिक रूपमा धेरै खर्च गर्ने।
· विदेशिने चाहनामा शिक्षा र क्षमतालाई नदेखि केवल अरू जानेको देखेर पन्छ्यौटा लागेर जाने।
· नचाहिँदो समयमा पनि महँगो कपडा र गहना लगाउने।
· साना बच्चाहरूलाई पनि जन्मदिनमा महँगो उपहार दिने र ठूलो पार्टी गर्ने।
· सामान्य कामकाजको लागि पनि महँगो गाडीको प्रयोग गर्ने।
(घ) देखासिकी र फजुल खर्च गर्ने साथीलाई तपाईं कस्तो सल्लाह दिनुहुन्छ ? विचार व्यक्त गर्नुहोस् ।
म उनलाई भन्छुकि अरूको देखेर गरिने खर्च र अनुकरणले आफ्नो आर्थिक स्थिति मात्र दुर्बल बनाउँछ। आफ्नो आय र आवश्यकताको आधारमा बजेट बनाउनु र बचतलाई बानी बनाउनु जरुरी छ। भविष्य सुरक्षित बनाउन आजको फजुल खर्च रोक्नुपर्छ। सामाजिक प्रतिष्ठाको लागि होइन, आफ्नो सुख र शान्तिको लागि मितव्ययिता अपनाउनु उत्तम हुन्छ।
---
क्रियाकलाप (Activities)
आफ्नो समुदायमा फजुल खर्चका विरुद्ध जनचेतनामूलक नारा तयार पार्नुहोस् :
· फजुल खर्च रोकौं, राष्ट्रलाई ढोकौं।
· देखासिकी छोडौं, आफ्नो पहिचान बढाऔं।
· बचत र लगानीले मात्र हुन्छ भविष्य सुनौलो।
· फजुल खर्च नगरौं, आर्थिक सुरक्षा कायम गरौं।
· सीप र विवेकको होस् प्रयोग, फजुल खर्च नहोस् कभर मोग।
· आवश्यकतालाई प्राथमिकता दिऔं, फजुल खर्चलाई नकारिऔं।
=================================
२.दाइजो प्रथा र बौद्धिक पलायन
२. दाइजो प्रथा र बौद्धिक पलायन
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न
(क) एक वाक्यमा दाइजो प्रथाको परिचय दिनुहोस् ।
विवाहकोसमयमा वरपक्षले वधुपक्षबाट नगद, जमिन, सामान आदि रूपमा माग गरेर लिने र वधुपक्षले दिने प्रचलनलाई दाइजो प्रथा भनिन्छ।
(ख) तपाईं दाइजो प्रथालाई किन सामाजिक समस्याका रूपमा लिनुहुन्छ ? एक कारण दिनुहोस्।
यसलेमहिलालाई वस्तुको रूपमा हेर्ने मानसिकता बढाउँछ र उनीहरूको सम्मानमा ठेगान लगाउँछ।
(ग) दाइजो प्रथा नियन्त्रण गर्ने विषयमा तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै एक महत्त्वपूर्ण भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
म आफ्नोपरिवार, साथी र समुदायमा दाइजो प्रथाको दुष्प्रभावबारे जागरूकता फैलाउने भूमिका खेल्न सक्छु।
(घ) एक वाक्यमा बौद्धिक पलायनको अर्थ खुलाउनुहोस ।
देशकोपढेलेखेका र सिपालु मानिसहरूले राम्रो शिक्षा, रोजगारी र जीवनस्तरको खोजीमा विदेशिनुलाई बौद्धिक पलायन भनिन्छ।
(ङ) नेपालबाट बौद्धिक पलायन हुने कुनै दुई कारण लेख्नुहोस ।
१.देशभित्र राम्रो रोजगारीको अभाव।
२.उच्च शिक्षा र अनुसन्धानको लागि पर्याप्त अवसर नहुनु।
(च) बौद्धिक पलायनप्रति तपाईंको दृष्टिकोणलाई एक वाक्यमा व्यक्त गर्नुहोस्।
बौद्धिक पलायनलेदेशको विकासको लागि आवश्यक मानिस्य शक्तिको कमी गराए तापनि विदेशमा बस्ने नेपालीहरूले पठाउने रेमिटेन्स र प्रविधि सिकेर फर्कने सम्भावनालाई पनि हेर्नुपर्छ।
---
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) दाइजो प्रथालाई तपाईं किन सामाजिक समस्याका रूपमा लिनुहुन्छ ? कुनै तीन कारण दिनुहोस् ।
१.महिला विरुद्धको हिंसा: दाइजो नदिएमा महिलालाई मानसिक र शारीरिक रूपमा प्रताडित गरिन्छ, जसले घरेलु हिंसालाई बढावा दिन्छ।
२.आर्थिक असमानता: गरिब र निम्न-मध्यम वर्गीय परिवारले छोरीको विवाह गर्न दाइजो जुटाउन ऋण तान्नुपर्छ, जसले गर्दा तिनीहरूको आर्थिक स्थिति बिग्रँछ।
३.सामाजिक कुरीति: यसले महिलालाई भौतिक सम्पत्तिको एक हिस्सा मात्र मान्छ र विवाहलाई सामाजिक सम्बन्धभन्दा लेनदेनको रूपमा परिणत गर्छ।
(ख) 'दाइजो प्रथालाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ' भन्ने विषयमा आवश्यक सल्लाह दिँदै आफ्नो प्रदेशका मुख्यमन्त्रीलाई लेखिने पत्रको नमुना तयार गर्नुहोस् ।
विषय: दाइजो प्रथा नियन्त्रणका लागि आवश्यक कदम चाल्ने बिन्ती
महोदय,
हजुरकोध्यानमा यो कुरा उठाउन चाहन्छौं कि हाम्रो प्रदेशमा दाइजो प्रथाले विकराल रूप लिइरहेको छ। यसलाई नियन्त्रण गर्न तलका कदमहरू उपयुक्त हुने देखिन्छन्:
१. कानुनको कडाई लागू गर्ने: दाइजो लिने र दिने दुवै पक्षलाई कडा कानुन अन्तर्गत सजाय दिने।
२.जनचेतना अभियान: स्थानीय तहमा यस प्रथाको दुष्प्रभावबारे जनजागरण कार्यक्रम चलाउने।
३.महिला सशक्तिकरण: महिलाहरूलाई शिक्षित र आत्मनिर्भर बनाउने कार्यक्रमहरू सघन पार्ने।
यसका लागि हजुरको नेतृत्वमा ठोस पहल गरिने अपेक्षा राख्दछौं।
भवदीय,
तपाईंकोप्रदेशको एक चासो राख्ने नागरिक
(ग) 'दाइजो लिनु दिनु राम्रो कार्य होइन।' कारण दिएर पुष्टि पार्नुहोस् ।
दाइजोलिनु र दिनु राम्रो कार्य होइन, किनभने:
· यो प्रथा महिलाको गरिमा र अधिकारविरुद्धको कार्य हो। महिलालाई उपहारको रूपमा होइन, एक जिम्मेवार व्यक्तिको रूपमा हेर्नुपर्छ।
· यसले विवाहलाई आर्थिक लेनदेनको रूपमा परिणत गरेर पवित्र सम्बन्धलाई दूषित गर्छ।
· दाइजोको लागि परिवारमा आर्थिक बोझ परेर ऋण, गरिबी र तनाव बढ्छ।
(घ) दाइजो प्रथाका विरुद्ध नारासहितका तीनओटा प्लेकार्डका नमुना तयार पार्नुहोस्।
१.नारा: "दाइजो लिने दिने, समाजलाई हिने"
प्लेकार्ड: दाइजो प्रथा रोकौं, महिलाको सम्मान गरौं।
२.नारा: "विवाह उपहार हो, सौदा होइन"
प्लेकार्ड: दाइजो माग्न छोडौं, छोरीलाई पढाऔं।
३.नारा: "दाइजो मत मांगो, बेटी का पैरों में बंधन मत बांधो"
प्लेकार्ड: दाइजो नलिऔं, महिला सशक्तिकरणलाई बढाऔं।
(ङ) बौद्धिक पलायनले नेपाली समाजमा परेका ३-३ ओटा सकारात्मक र नकारात्मक असरलाई तालिकामा सूचीकृत गर्नुहोस् ।
सकारात्मक असरहरू नकारात्मक असरहरू
१. रेमिटेन्स आउने: विदेशबाट पठाइएको रेमिटेन्सले देशको अर्थतन्त्रलाई मद्दत पुर्याउँछ। १. मानिस्य शक्तिको कमी: देशको विकासको लागि आवश्यक डाक्टर, इन्जिनियर, शिक्षक आदिको अभाव हुन्छ।
२. कौशल विकास: विदेशमा काम गर्दा नेपालीहरूले नयाँ प्रविधि र कौशल सिक्छन् जुन उनीहरू फर्केर देशमा लगानी गर्न सक्छन्। २. सामाजिक असर: परिवार टुट्छ, बूढा माथा बचेर समाजमा एकल बृद्धको समस्या बढ्छ।
३. अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध: विदेशमा बस्ने नेपालीहरूले देशको चिनारी बढाउँछन् र व्यापार र पर्यटनको लागि नयाँ सम्भावना खोल्छन्। ३. शिक्षामा लगानीको अपर्याप्त फिर्ता: सरकारले उच्च शिक्षामा गरेको लगानीको फाइदा देशलाई पूर्ण रूपमा मिल्दैन।
(च) बौद्धिक पलायन रोकथाम गर्ने कुनै तीन सुझाव पेस गर्नुहोस् ।
१.रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्ने: देशभित्रै उच्च शिक्षित युवाहरूका लागि उच्च वेतन, सुरक्षा र करियरको विकासको अवसर भएका रोजगारी सिर्जना गर्नुपर्छ।
२.शिक्षा र अनुसन्धानलाई बढावा दिने: विश्वस्तरीय शिक्षण संस्था, प्रयोगशाला र अनुसन्धान केन्द्रहरू स्थापना गरेर प्रतिभालाई आकर्षित गर्नुपर्छ।
३.उद्यमितालाई प्रोत्साहन: युवाहरूलाई आफ्नै व्यवसाय सुरु गर्न र लगानी गर्नका लागि सहज ऋण, प्रशिक्षण र कर छूट जस्ता सुविधा उपलब्ध गराउनुपर्छ।
=================================
३. लागुपदार्थ दुर्व्यसन
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) एक वाक्यमा लागुपदार्थको परिभाषा लेख्नुहोस्।
मानिसकोमस्तिष्क, शरीर र व्यवहारमा नकारात्मक असर पार्ने, नशा लाग्ने र लत लाग्ने विभिन्न पदार्थहरूलाई लागुपदार्थ भनिन्छ।
(ख) लागुपदार्थको सेवनबाट बच्न तपाईंले कस्तो अभ्यास गर्दै आउनुभएको छ ? तलको जस्तै ढाँचामा आफूले अपनाएका कुनै दुई तरिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
लागुपदार्थबाट बच्ने उपायः
(i)सकारात्मक साथीभाइको संगत: सदैव राम्रो साथीभाइको संगत गर्ने र लागुपदार्थ सेवन गर्ने साथीभाइबाट टाढा रहने।
(ii)स्वस्थ जीवनशैली अपनाउने: खेलकुद, योग, साहित्य पढाइ जस्ता रचनात्मक कार्यमा आफूलाई व्यस्त राख्ने।
(ग) लागुपदार्थबाट बच्न तपाईंले आफ्ना साथीलाई दिने कुनै एक सुझाव पेस गर्नुहोस् ।
कुनैपनि कुराको लागि साथीभाइको दबावमा नपर्ने र आफ्नो इच्छा शक्ति बलियो बनाउने सल्लाह दिनुहुन्छ।
(घ) लागुपदार्थको सेवनबाट व्यक्तिमा पर्ने कुनै दुई असर उल्लेख गर्नुहोस् ।
१.शारीरिक असर: शरीरको प्रतिरोधात्मक क्षमता घट्छ र विभिन्न घातक रोगहरू (मुटु, फोक्सो, कलेजो रोग) लाग्ने सम्भावना बढ्छ।
२.मानसिक असर: मानसिक तनाव, चिन्ता, डिप्रेसन, स्मरणशक्तिको ह्रास र आत्महत्याको प्रवृत्ति बढ्छ।
(ङ) लागुपदार्थका विरुद्ध जनचेतनामूलक नारासहितको एक प्लेकार्ड तयार पार्नुहोस् ।
नारा:"नशा छोडौं, स्वस्थ जीवन बाँचौं"
प्लेकार्ड:लागुपदार्थले हताउँछ जीवन, यसलाई नै छोडौं अब। स्वस्थ समाजको नींव, नशामुक्त युवा।
---
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) लागुपदार्थको दुर्व्यसनप्रति सचेत गराउँदै कक्षा ११ मा अध्ययनरत आफ्ना दाइलाई लेखिने एक विद्युतीय पत्र (ई-मेल) को छोटो नमुना तयार गर्नुहोस् ।
विषय (Subject): लागुपदार्थबाट टाढा रहनुहोस्
प्रिय दाइज्यू,
म hoped you are doing well. म यो ई-मेल तपाईंलाई लागुपदार्थको दुर्व्यसनबारे सचेत गराउन लेख्दै छु। हाम्रो वरिपरि धेरै युवाहरू यसको चपेटामा पर्दै गइरहेका छन्।
लागुपदार्थले तत्कालको आनन्द दिएजस्तो लाग्ला तापनि यसले दीर्घकालमा शारीरिक, मानसिक, आर्थिक र पारिवारिक सबै प्रकारको विनाश गर्छ। तपाईं आफूलाई कहिल्यै पनि यस्तो प्रलोभनमा नपर्नुहोस्। आफ्नो समय र ऊर्जालाई पढाइ, खेलकुद र अन्य रचनात्मक कार्यहरूमा लगाउनुहोस्।
यदि कुनै साथीले लागुपदार्थको प्रयोग गर्न लगाउन खोज्छ भने, दृढतापूर्वक मान्नुहोस्। आफ्नो स्वास्थ्य र भविष्य सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हो।
तपाईंको सानो भाइ/बहिनी
[तपाईंको नाम]
(ख) लागुपदार्थको कुलतबाट बच्न तपाईं केकस्ता कुरामा विशेष ध्यान दिनुहुन्छ ? कुनै ३ ओटा उपाय लेख्नुहोस् ।
१.सही साथी र वातावरण छनौट: लागुपदार्थ सेवन गर्ने साथीभाइबाट टाढा रहने र सकारात्मक सोच भएका र रचनात्मक कार्यमा संलग्न साथीहरूसँग मिलेर हिँड्ने।
२.पारिवारिक सहयोग र स्नेह: आफन्तहरूसँग खुला रूपमा कुराकानी गर्ने, आफूले सामना गरिरहेका समस्याहरू बताउने र उनीहरूको सल्लाह लिने।
३.जीवनका लक्ष्य केन्द्रित: आफ्नो भविष्यको लक्ष्यहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्ने र लागुपदार्थले ती लक्ष्यहरूलाई कसरी नष्ट गर्छ भन्ने कुरा सधैं सम्झन राख्ने।
(ग) लागुपदार्थको दुर्व्यसन विरुद्ध जनचेतनामूलक पोस्टरको नमुना तयार गर्नुहोस् ।
(पोस्टरको शीर्षक)
"लागुपदार्थ: जीवनको शत्रु"
(चित्र)
एउटाखोपमा डुब्दै गरेको युवाको चित्र (वैकल्पिक)
(सन्देश)
· नशा लागेको केही पल, जीवनभरको पीडा।
· लागुपदार्थले तोक्छ जीवनको अन्त्य, बचौं आफूलाई, रक्षा गरौं समाजलाई।
· भविष्य उज्यालो बनाउन, लागुपदार्थलाई नै छोडौं।
· लागुपदार्थ छोडेर हामी बाँचौं, स्वस्थ र सुन्दर जीवन बाँचौं।
आह्वान: "आउँ सबै मिलेर नशामुक्त समाजको निर्माण गरौं"
---
सामुदायिक कार्य (Community Work)
(नागपदार्थका विरुद्ध जनचेतना जगाउने नारासहितका प्लेकार्डहरू)
१. नारा: "नशा मुक्त समाज, हाम्रो अभियान"
प्लेकार्ड: लागुपदार्थले हताउँछ जीवन, यसलाई नै छोडौं अब। स्वस्थ समाजको नींव, नशामुक्त युवा।
२. नारा: "नशा छोड, देश बचाउ"
प्लेकार्ड: लागुपदार्थले हताउँछ जीवन, पारिवारिक सम्बन्ध, राष्ट्रिय विकास। यसलाई नकारौं, सबैलाई सचेत गरौं।
३. नारा: "जागिरहो सचेत, नशाबाट टाढा रहो"
प्लेकार्ड: लागुपदार्थ भविष्यको सपनाहरू डुबाउँछ। आफू र आफ्ना अपनाहरूलाई बचाउनुहोस्। नशामुक्त हुनुहोस्, सुरक्षित रहनुहोस्।
===============================
४. भ्रष्टाचार
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) एक वाक्यमा भ्रष्टाचारको परिभाषा लेख्नुहोस्।
आफ्नोपद, अधिकार वा अवसरको दुरुपयोग गरी नैतिकता र कानूनको उल्लंघन गर्दै व्यक्तिगत लाभ लिने क्रियालाई भ्रष्टाचार भनिन्छ।
(ख) भ्रष्टाचारबाट बच्न तपाईंले कस्तो अभ्यास गर्दै आउनुभएको छ ? तलको जस्तै ढाँचामा आफूले अपनाएका कुनै दुई तरिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
भ्रष्टाचारबाट बच्ने उपायः
(i)नैतिक मूल्यबोध कायम राख्ने: सधैं ईमानदारीपूर्वक काम गर्ने र कुनै पनि अवस्थामा अनुचित लाभ लिन अस्वीकार गर्ने।
(ii)पारदर्शिता अपनाउने: आफूले गर्ने कामहरूमा पारदर्शी रहने र आवश्यक जानकारी सबैलाई सहजै उपलब्ध गराउने।
(ग) भ्रष्टाचारबाट बच्न तपाईंले आफ्ना साथीलाई दिने कुनै एक सुझाव पेस गर्नुहोस् ।
सानो-ठूलोकुनै पनि काममा भ्रष्टाचार नगर्ने र समाजमा भ्रष्टाचार भएको देख्दा मौन नबसी साहसपूर्वक विरोध गर्ने सल्लाह दिनुहुन्छ।
(घ) भ्रष्टाचारको सेवनबाट देशमा पर्ने कुनै दुई असर उल्लेख गर्नुहोस् ।
१.आर्थिक असर: देशको विकासमा ढिलाइ हुन्छ, गरिबी बढ्छ र विदेशी लगानी घट्छ।
२.सामाजिक असर: नागरिकहरूको सरकार र न्यायप्रति विश्वास उठ्छ र सामाजिक अशान्ति बढ्छ।
(ङ) भ्रष्टाचारका विरुद्ध जनचेतनामूलक नारासहितको एक प्लेकार्ड तयार पार्नुहोस् ।
नारा:"भ्रष्टाचार मुक्त नेपाल, हाम्रो संकल्प"
प्लेकार्ड:भ्रष्टाचारले खान्छ देशको मास, यसलाई जेरबाट उखेलौं। ईमानदारी अपनाऔं, देशलाई अगाडि बढाऔं।
---
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) भ्रष्टाचारप्रति सचेत गराउँदै कक्षा ११ मा अध्ययनरत आफ्ना दाइलाई लेखिने एक विद्युतीय पत्र (ई-मेल) को छोटो नमुना तयार गर्नुहोस् ।
विषय (Subject): भ्रष्टाचार विरुद्धको लडाइँमा हाम्रो भूमिका
प्रिय दाइज्यू,
म यो ई-मेल तपाईंलाई भ्रष्टाचारको विषयमा सचेत गराउन लेख्दै छु। आजको दिनमा भ्रष्टाचार हाम्रो देशको सबैभन्दा ठूलो समस्याको रूपमा देखिन्छ।
यो समस्या मात्र सरकार वा नेता हरूको होइन, यो हामी सबैको हो। सानो कुरामा रिश्वत दिने वा लिने, नतिजा प्राप्त गर्न गलत तरिका अपनाउने जस्ता कामहरूले नै ठूलो भ्रष्टाचारलाई बढावा दिन्छ। हामी युवाहरूले नै अब यसको विरोध गर्नुपर्छ। आउँनुहोस्, हामी सबैले आफूभित्रबाटै परिवर्तन सुरु गरौं। सधैं ईमानदार रहौं, अनुचित काममा संलग्न नहौं, र आफ्नो अधिकारको लागि लड्न सिकौं।
तपाईंको सानो भाइ/बहिनी
[तपाईंको नाम]
(ख) भ्रष्टाचारबाट बच्न तपाईं केकस्ता कुरामा विशेष ध्यान दिनुहुन्छ ? कुनै ३ ओटा उपाय लेख्नुहोस् ।
१.स्वयंमा नैतिकता कायम राख्ने: कुनै पनि सानो-ठूलो काममा ईमानदारी अपनाउने र कुनै पनि प्रकारको अनुचित लाभ लिनबाट टाढा रहने।
२.सूचनाको अधिकार प्रयोग गर्ने: आफ्नो कामका लागि आवश्यक जानकारी माग्न डर नमान्ने र सरकारी कार्यप्रणालीमा पारदर्शिता माग्ने।
३.सामाजिक जिम्मेवारी निभाउने: आफूले देखेको भ्रष्टाचारको विरोध गर्ने र यस विषयमा समाजमा चेतना बढाउने कार्यमा सहभागी हुने।
(ग) भ्रष्टाचार विरुद्ध जनचेतनामूलक पोस्टरको नमुना तयार गर्नुहोस् ।
(पोस्टरको शीर्षक)
"भ्रष्टाचार: राष्ट्रिय शत्रु"
(चित्र)
एउटाठूलो तराजूको एउटा पट्टामा ईमानदारी र अर्को पट्टामा रिश्वतको थैली राखिएको चित्र (वैकल्पिक)
(सन्देश)
· भ्रष्टाचारले गर्दा बढ्छ गरिबी, रोकौं यसलाई अब नै।
· ईमानदारी हो राष्ट्रको आधार, भ्रष्टाचार हो विनाशको कारण।
· सानो-ठूलो कुनै पनि भ्रष्टाचारलाई अस्वीकार गरौं।
· देशको भविष्य उज्यालो बनाउन, भ्रष्टाचारलाई जेरबाट उखेलौं।
आह्वान: "आउँ सबै मिलेर भ्रष्टाचार मुक्त नेपालको निर्माण गरौं"
---
सामुदायिक कार्य (Community Work)
(भ्रष्टाचारका विरुद्ध जनचेतना जगाउने नारासहितका प्लेकार्डहरू)
१. नारा: "भ्रष्टाचार मुक्त समाज, हाम्रो अभियान"
प्लेकार्ड: भ्रष्टाचारले टुङ्ग्याउँछ देशको विकास, यसलाई जेरबाट उखेलौं। ईमानदारी अपनाऔं, देशलाई अगाडि बढाऔं।
२. नारा: "रिश्वत नदेऊ, नलिऊ"
प्लेकार्ड: भ्रष्टाचार रोक्न सबैको सहयोग चाहिन्छ। सानो-ठूलो कुनै पनि भ्रष्टाचारलाई नरोक्नेहरू पनि दोषी हुन्। जागिरहोनुहोस्, विरोध गर्नुहोस्।
३. नारा: "ईमानदारी हो सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति"
प्लेकार्ड: भ्रष्टाचारले खान्छ देशको मास, यसलाई जेरबाट उखेलौं। ईमानदारी अपनाऔं, देशलाई अगाडि बढाऔं।
==================================
५. सामाजिक समस्या र विकृति हटाउने उपाए
१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नः
(क) एक वाक्यमा सामाजिक समस्याको परिभाषा दिनुहोस्।
समाजमारहेको त्यो अवस्था, प्रथा वा व्यवहारलाई सामाजिक समस्या भनिन्छ जसले समुदायको सामान्य जीवनमा बाधा पुर्याउँछ र सामूहिक हितलाई क्षति पुर्याउँछ।
(ख) सामाजिक विकृतिको अर्थलाई एक वाक्यमा लेखी २ उदाहरण पनि दिनुहोस् ।
सामाजिक रूपमास्वीकृत मूल्य, आदर्श र व्यवहारबाट टाढिएको अस्वाभाविक र नकारात्मक प्रवृत्तिलाई सामाजिक विकृति भनिन्छ।
उदाहरणहरू:१. चोरी, झुटो बोल्ने बानी २. लागुपदार्थको सेवन
(ग) सामाजिक समस्या तथा विकृति निराकरण गर्ने कार्यमा आफ्नो भूमिकालाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
म आफूलेथाल्ने सानो-सानो सकारात्मक परिवर्तनबाटै सुरु गर्दै समाजमा जागरूकता फैलाउने र सही उदाहरण प्रस्तुत गर्ने भूमिका खेल्न सक्छु।
---
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) उदाहरणसहित सामाजिक समस्या र विकृतिको परिचय दिनुहोस्
सामाजिक समस्याभन्नाले समाजको एक ठूलो समूहलाई प्रभाव पार्ने, सामूहिक चिन्ताको विषय बनेको र सामूहिक प्रयासबाट मात्र समाधान गर्न सकिने समस्यालाई बुझिन्छ। यस्ता समस्याहरूले समाजको शान्ति, विकास र कल्याणमा बाधा पुर्याउँछन्।
उदाहरण:भ्रष्टाचार, बेरोजगारी, गरिबी, जातिय भेदभाव, लैङ्गिक असमानता।
सामाजिक विकृति भन्नाले समाजमा स्वीकृत सामान्य मान्यता, नैतिकता र व्यवहारबाट विचलित भई उत्पन्न हुने असामान्य र नकारात्मक व्यवहार वा प्रवृत्तिलाई बुझिन्छ। यो व्यक्तिगत स्तरबाट सुरु भएर समाजलाई नै प्रभावित गर्न सक्छ।
उदाहरण:चोरी, डकैती, हत्या, लागुपदार्थको दुर्व्यसन, मानव तस्करी।
(ख) सामाजिक समस्या र विकृतिले हाम्रो समाजमा कस्तो असर पारेको देखिन्छ ? उदाहरणसहित जानकारी दिनुहोस् ।
सामाजिक समस्यार विकृतिले हाम्रो समाजमा गहिरो नकारात्मक असर पारेको छ:
१.आर्थिक अवरोध: भ्रष्टाचार र अनुत्पादक गतिविधिहरूले देशको आर्थिक विकासमा ढिलाइ गराउँछन्। उदाहरण: भ्रष्टाचारले गर्दा विकास निर्माणको गुणस्तर घट्छ र लागत मात्र बढ्छ।
२.सामाजिक अशान्ति: जातिय भेदभाव, लैङ्गिक असमानता जस्ता समस्याहरूले समाजमा तनाव, हिंसा र अविश्वासको वातावरण बनाउँछन्। उदाहरण: दाइजो प्रथाले महिलाविरुद्धको हिंसालाई बढावा दिन्छ।
३.नैतिक पतन: सामाजिक विकृतिहरूले युवापुस्ताको नैतिक मूल्यमान्यतालाई कमजोर पार्छ। उदाहरण: लागुपदार्थको दुर्व्यसनले युवाहरूको शारीरिक, मानसिक र आर्थिक विनाश गर्छ।
(ग) सामाजिक समस्या र विकृति हटाउने उपायलाई बुँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
· शिक्षा र जागरूकता: नागरिकहरूलाई नैतिक शिक्षा, कानूनी अधिकार र कर्तव्यबारे शिक्षित बनाउने।
· कानुनको शासन: कानुनको कडाई लागू गरी दोषीहरूलाई कठोर सजाय दिलाउने र न्यायको प्रवधानलाई पारदर्शी बनाउने।
· सामुदायिक सहभागिता: सामाजिक समस्याहरू विरुद्ध सामूहिक चेतना जगाउने र सबै वर्गको सहभागिता भएका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने।
· सकारात्मक संस्कृति प्रवर्द्धन: सद्भावना, सहिष्णुता, ईमानदारी र परोपकारको संस्कृतिलाई बढावा दिने।
· युवा सशक्तिकरण: युवाहरूलाई रचनात्मक कार्य, खेलकुद र सीप विकासमा संलग्न गराउने।
(घ) सामाजिक समस्या समाधानमा विद्यार्थीले खेल्न सक्ने भूमिकालाई बुँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
· सूचना र प्रचारको भूमिका: आफ्नो विद्यालय र समुदायमा सामाजिक समस्याको विरुद्धमा जनचेतना अभियान चलाउने, पोस्टर, नारा आदि प्रदर्शन गर्ने।
· आदर्श प्रस्तुत गर्ने भूमिका: आफू आदर्श व्यवहार गरेर अरूलाई पनि सकारात्मक रूपमा प्रभावित गर्ने (जस्तै: झुट नबोल्ने, सफाई गर्ने, सानालाई माया गर्ने)।
· सुरुवात गर्ने भूमिका: सामाजिक समस्याको समाधानका लागि सानो स्तरबाटै पहल गर्ने (जस्तै: सामुदायिक सफाई, शिक्षा केन्द्र सञ्चालन)।
· सकारात्मक साथीभाइको भूमिका: आफू र आफ्ना साथीभाइबीच सहयोग, सद्भाव र सकारात्मक प्रतिस्पर्धाको वातावरण कायम गर्ने।
(ङ) तपाईं कस्ता साथीको सङ्गत गर्नुहुन्छ, किन ? कारण दिएर लेख्नुहोस् ।
म सकारात्मक सोच भएका,अध्ययनशील र सभ्य व्यवहारका साथीहरूको सङ्गत गर्नुहुन्छ।
कारण:
· यस्ता साथीहरूको संगतले आफू पनि अध्ययनमा ध्यान दिन प्रेरित हुन्छ र जीवनमा सकारात्मकताको विकास हुन्छ।
· यिनीहरूको संगतले नराम्रो बानी (जस्तै: लागुपदार्थको सेवन, झगडा) बाट टाढा रहन मद्दत गर्छ।
· कठिन समयमा यस्ता साथीहरूले सही सल्लाह र सहयोग दिन्छन्, जसले गर्दा व्यक्तित्व विकासमा सहयोग पुग्छ।
(च) व्यवहारिक शिक्षा भनेको के हो ? व्यवहारिक शिक्षाले सामाजिक समस्याको निराकरणमा कस्तो भूमिका खेल्छ, तीन बुँदामा जानकारी दिनुहोस्।
व्यवहारिक शिक्षाभन्नाले केवल पुस्तकीय ज्ञानमा सीमित नरही, जीवन जिउन आवश्यक व्यावहारिक जीवनका सिप, कला र दक्षतालाई विकास गराउने शिक्षा प्रणालीलाई बुझिन्छ।
भूमिकाहरू:
१.आत्मनिर्भरता: यसले व्यक्तिलाई आत्मनिर्भर बनाउँछ, जसले गर्दा बेरोजगारी जस्ता समस्याको समाधानमा सहयोग पुग्छ।
२.नैतिक मूल्य: व्यवहारिक शिक्षाले सेवा, सहयोग, ईमानदारी जस्ता नैतिक मूल्यहरूको विकास गराउँछ, जसले भ्रष्टाचार जस्ता विकृतिबाट बचाउँछ।
३.सामाजिक चेतना: यसले व्यक्तिलाई समाजका समस्याहरू बुझ्न र तिनको समाधानमा सकारात्मक भूमिका खेल्न सक्षम बनाउँछ।
(छ) मितव्ययिता (Frugality) भनेको के हो ? उदाहरणसहित जानकारी दिनुहोस्।
मितव्ययिताभन्नाले आवश्यकता अनुसारको विवेकपूर्ण खर्च गर्ने, अनावश्यक खर्चबाट बच्ने र साध्यभावना अपनाउने गुणलाई बुझिन्छ। यो आयभन्दा कम खर्च गरेर बचत गर्ने सन्तुलित जीवनशैली हो।
उदाहरणहरू:
· पानी र बिजुलीको सीमित प्रयोग गर्ने।
· आवश्यकता नभएको कुरा नकिन्ने।
· पुरानो सामानलाई मर्मत गरेर वा पुन: प्रयोग गरेर बचत गर्ने।
· बजेट बनाएर खर्च गर्ने।
(ज) आत्मअनुशासन (Self-discipline) ले कसरी सामाजिक समस्या र विकृति निराकरणमा सहयोग पुर्याउन सक्छ ? कारण दिएर लेख्नुहोस् ।
आत्मअनुशासनले निम्न कारणले सामाजिक समस्या र विकृति निराकरणमा सहयोग पुर्याउँछ:
· नकारात्मक प्रवृत्तिबाट रक्षा: आत्मअनुशासन भएको व्यक्तिले साथीको दबावमा पनि लागुपदारण, चोरी, झुटो जस्ता नकारात्मक काम गर्नबाट आफूलाई रोक्न सक्छ।
· लक्ष्य केन्द्रितता: यसले व्यक्तिलाई आफ्नो लक्ष्यमा केन्द्रित राख्छ, जसले गर्दा समय र शक्ति अनावश्यक र सामाजिक रूपमा हानिकारक कार्यहरूमा खर्च हुँदैन।
· सामूहिक अनुशासनको आधार: समाजको निर्माण व्यक्तिबाट हुन्छ। प्रत्येक व्यक्तिमा आत्मअनुशासन भएमा सम्पूर्ण समाज नै अनुशासित हुन्छ, जसले गर्दा सामाजिक समस्याहरू स्वत: नै कम हुन्छन्।
=================================
६. सामाजिक समस्या समाधानमा अन्तर्राष्ट्रिय संघ-संस्था
१. अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तरप्रश्न:
(क) नेपालको कुन सामाजिक विकृति निराकरणका लागि ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनलले सहयोग पुयाउँदै आएको छ ?
भ्रष्टाचार निवारण।
(ख) नेपालको सामाजिक समस्या समाधानमा सेभ द चिल्ड्रेनको कुनै एक भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
बालश्रम,बालविवाह र बालदुर्व्यहार जस्ता समस्याबाट बच्चाहरूलाई जोगाउने कार्य गर्दै आएको छ।
(ग) अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन (ILO) ले नेपालको कुन सामाजिक समस्या निराकरणका लागि सहयोगी भूमिका खेल्दै आएको छ ?
बालश्रम र जबरजस्तीश्रम (Forced Labor)।
(घ) अन्तर्राष्ट्रिय संस्था 'एम्नेस्टी इन्टरनेसनल' को कुनै एक मुख्य कार्य उल्लेख गर्नुहोस्।
मानवअधिकार उल्लंघनकोअनुसन्धान गरी विश्वव्यापी रूपमा यसको विरोध गर्ने।
(ङ) प्रस्तुत लोगो भएको संस्थाको नाम र कुनै एक मुख्य उद्देश्य लेख्नुहोस् ।
(चित्र नदिइएकोले सामान्य उदाहरण दिइएको छ)
संस्थाको नाम:विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (WHO)
मुख्य उद्देश्य:विश्वव्यापी रूपमा सबै व्यक्तिहरूको उच्चस्तरीय स्वास्थ्य प्राप्तिको लागि काम गर्नु।
---
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) नेपालको सामाजिक समस्या निराकरणमा रेडक्रसको योगदानलाई बुँदागत रूपमा उल्लेख गर्नुहोस् ।
· विपद् पीडितहरूलाई आपत्कालीन राहत (खाना, आश्रय, स्वास्थ्य सेवा) उपलब्ध गराउने।
· रक्तदान अभियान चलाएर रक्तको अभाव जस्तो समस्या समाधान गर्ने।
· स्वास्थ्य सम्बन्धी जनचेतना फैलाएर रोगको रोकथाममा सहयोग पुर्याउने।
· प्राथमिक उपचार तालिमको आयोजना गरेर सामुदायिक सहनशीलता बढाउने।
(ख) भ्रष्टाचार निवारणमा ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनलको भूमिकालाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस् ।
· विश्वभरि भ्रष्टाचार विरुद्धको जनमत तयार पार्ने र अभियान चलाउने।
· विभिन्न देशहरूको भ्रष्टाचार अवधारणा सूचकांक (Corruption Perception Index) प्रकाशन गरेर तुलनात्मक अध्ययनको सामग्री उपलब्ध गराउने।
· सरकारी तथा गैर-सरकारी संस्थाहरूमा पारदर्शिता र जवाफदेहिता बढाउनका लागि सल्लाह र सहयोग प्रदान गर्ने।
(ग) एम्नेस्टी इन्टरनेसनलको छोटो परिचय दिएर यसका कुनै तीनओटा कार्य उल्लेख गर्नुहोस्।
परिचय:एम्नेस्टी इन्टरनेसनल एक अन्तर्राष्ट्रिय गैर-सरकारी संस्था हो जसले विश्वभरि मानवअधिकारको संरक्षण र संवर्द्धनको लागि काम गर्छ।
कार्यहरू:
१.मानवअधिकार उल्लंघन (जस्तै: यातना, अन्यायपूर्ण कैद, अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रतामा हस्तक्षेप) को अनुसन्धान गर्ने र प्रतिवेदन प्रकाशित गर्ने।
२.मानवअधिकार उल्लंघनको शिकार भएकाहरूको लागि न्यायको माग गर्दै विश्वव्यापी अभियान चलाउने।
३.सरकारहरूलाई मानवअधिकारसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय कानून र मापदण्डको पालना गर्न जोगाउने।
(घ) अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठनको छोटो परिचय दिएर यसका कुनै तीनओटा कार्य उल्लेख गर्नुहोस्।
परिचय:अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन (ILO) संयुक्त राष्ट्रसंघको एक विशेष एजेन्सी हो जसले श्रमिकहरूको अधिकार, राम्रो रोजगारीको अवसर र सामाजिक सुरक्षाको लागि काम गर्छ।
कार्यहरू:
१.कामको दुनियाँका लागि अन्तर्राष्ट्रिय मानक (International Labour Standards) तयार पार्ने र तिनको कार्यान्वयनमा निगरानी गर्ने।
२.सबैका लागि राम्रो र उपयुक्त रोजगारीको अवसर सृजना गर्ने लक्ष्य राखेर काम गर्ने।
३.बालश्रम र जबरजस्ती श्रम उन्मूलन, कामको स्थानमा भेदभाव रोकथाम गर्ने लगायतका क्षेत्रहरूमा कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने।
(ङ) सेभ द चिल्ड्रेनको छोटो परिचय दिएर यसका कुनै तीनओटा कार्य उल्लेख गर्नुहोस्।
परिचय:सेभ द चिल्ड्रेन एक अन्तर्राष्ट्रिय गैर-सरकारी संस्था हो जसले बच्चाहरूको अधिकार, स्वास्थ्य, शिक्षा र सुरक्षाको लागि विश्वभरि काम गर्छ।
कार्यहरू:
१.आपतकालीन स्थिति (युद्ध, प्राकृतिक विपद्) मा परेका बच्चाहरूलाई सुरक्षा, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराउने।
२.बाल अधिकार (जीवन, सुरक्षा, शिक्षा, स्वास्थ्य) को संरक्षणको लागि स्थानीय, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा वकालत गर्ने।
३.बालविवाह, बालश्रम र बालदुर्व्यहार जस्ता हानिकारक प्रथाबाट बच्चाहरूलाई जोगाउने र तिनलाई शिक्षा र सुरक्षित वातावरण उपलब्ध गराउने।
==================================
७. द्वन्द्व व्यवस्थापन
१. अति छोटो उत्तर आउने प्रश्न:
(क) एक वाक्यमा द्वन्द्वको परिभाषा लेख्नुहोस् ।
दुई वादुईभन्दा बढी व्यक्ति वा समूहबीच हुने मत, विचार, हित वा आवश्यकताको टाढोजुदाले गर्दा उत्पन्न हुने विवाद, तनाव वा संघर्षलाई द्वन्द्व भनिन्छ।
(ख) द्वन्द्व व्यवस्थापन भनेको के हो ?
द्वन्द्वलाई सकारात्मक र शान्तिपूर्ण तरिकालेसमाधान गर्ने, त्यसको नकारात्मक असरलाई कम गर्ने र सम्बन्ध सुधार्ने प्रक्रियालाई द्वन्द्व व्यवस्थापन भनिन्छ।
(ग) आफ्ना साथीसँग द्वन्द्व हुन नदिन तपाईं कस्तो भूमिका निर्वाह गर्नुहुन्छ ? एक वाक्यमा जानकारी दिनुहोस् ।
म सधैंखुला र स्पष्ट सञ्चार गर्ने, अरूको विचारलाई सम्मान गर्ने र समयमै गल्ती स्वीकार गर्ने भूमिका निर्वाह गर्छु।
(घ) आफ्नो कक्षाका दुई साथीबिचको द्वन्द्व व्यवस्थापनका लागि तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै एक भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
म तिनीहरूबीच मध्यस्थकोरूपमा काम गरी कुरा बुझाउने र सम्झौता गराउने भूमिका खेल्न सक्छु।
(ङ) द्वन्द्व व्यवस्थापनमा मध्यस्तकर्ताको भूमिका कस्तो हुनुपर्छ ? एक वाक्यमा जानकारी दिनुहोस्।
मध्यस्तकर्तालेपूर्ण रूपमा निष्पक्ष रही दुवै पक्षको कुरा सुन्नुपर्छ र विवादको मूल कारण पत्ता लगाई समाधानको बाटो खोल्नुपर्छ।
---
२. छोटो उत्तर आउने प्रश्नः
(क) द्वन्द्व भनेको के हो ? द्वन्द्व उत्पन्न हुने कुनै तीन कारणका बारेमा छोटो जानकारी दिनुहोस् ।
द्वन्द्व:दुई वा दुईभन्दा बढी पक्षबीच हुने मतभेद, विवाद वा संघर्षको अवस्था हो।
कारणहरू:
१.सञ्चारको कमी: कुरा नसुने वा गलत बुझाइले गर्दा द्वन्द्व उत्पन्न हुन्छ।
२.साधन स्रोतको प्रतिस्पर्धा: सीमित साधन वा अवसर (जस्तै: पुरस्कार, नेतृत्व) को लागि प्रतिस्पर्धा।
३.व्यक्तित्व वा मूल्य मतभेद: विभिन्न पृष्ठभूमि, विश्वास, रुचि वा व्यवहारले गर्दा टाढाटुदा हुन्छ।
(ख) आफ्ना साथी समूहमा द्वन्द्व गर्ने व्यक्तिलाई कस्तो असर पर्ला ? बुँदागत रूपमा विचार व्यक्त गर्नुहोस् ।
· समूहभित्र उसको छवि र प्रतिष्ठा मन्चिन सक्छ।
· साथीहरूले उसलाई टाढा गर्न थाल्छन्, जसले गर्दा एक्लोपन र मानसिक तनाव बढ्छ।
· समूहको कार्यमा सहभागिता र सहयोग घट्छ, जसले उसको शैक्षिक र सामाजिक विकासमा नकारात्मक असर पर्छ।
(ग) द्वन्द्व व्यवस्थापनमा मध्यस्तकर्ताको भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
· दुवै पक्षलाई समान अवसर दिएर आफ्नो पक्ष र भावना व्यक्त गर्न प्रोत्साहित गर्ने।
· दुवैको कुरा गहिरिएर सुन्ने र मूल समस्याको पहिचान गर्न मद्दत गर्ने।
· दुवैले स्वीकार गर्न सक्ने समाधानको विकल्पहरू सुझाव गर्ने र सम्झौतामा पुग्न सहयोग गर्ने।
(घ) आफ्नो कक्षाका दुई साथीबिचको द्वन्द्व व्यवस्थापनमा मध्यस्तकर्ता भई तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै तीन भूमिकाको बारेमा जानकारी दिनुहोस्।
१.सञ्चारको पुल: दुवै साथीले आफ्ना भनाइहरू खुलस्त रूपमा राख्न पाउनुहोस् भन्ने सुरक्षित वातावरण बनाउने।
२.समस्या विश्लेषक: द्वन्द्वको वास्तविक र सतही कारणहरू अलग गरेर देखाउने।
३.समाधान सहयोगी: "तिमीले यसो गर" भन्नुको सट्टा "यसरी पनि हेर्न सकिन्छ, के लाग्छ?" भनेर आफैँले समाधान खोज्न प्रेरित गर्ने।
(ङ) द्वन्द्व व्यवस्थापनमा सञ्चार माध्यमको भूमिका कस्तो हुनुपर्छ ? ३ बुँदामा जानकारी दिनुहोस्।
१.तथ्यपूर्ण र निष्पक्ष रिपोर्टिङ: द्वन्द्वको कारण र प्रभावबारे सही जानकारी दिने, कुनै पनि पक्षलाई अनुचित रूपमा उक्साउने वा दोष लगाउने काम नगर्ने।
२.शान्ति र समाधानको आवाज: द्वन्द्व समाधानका लागि चलिरहेका शान्तिपूर्ण प्रयासहरूलाई प्राथमिकता दिएर प्रसारण गर्ने।
३.जनचेतना र सद्भावनाको सन्देश: द्वन्द्वको नकारात्मक असरबारे जनतालाई जागरूक बनाउने र सहिष्णुता, सहयोग र शान्तिको महत्त्वबारे सकारात्मक सन्देश प्रसारण गर्ने।
(च) 'द्वन्द्व व्यवस्थापनमा दोहोरो सञ्चारको भूमिका' शीर्षकमा दुई व्यक्तिबिच हुने छोटो संवादको नमुना तयार पार्नुहोस् ।
पात्र:रमेश र सिता (दुई साथी), अंकित (मध्यस्थ)
स्थान:कक्षा कोठा
अंकित: रमेश, सिता, आउनुहोस्। हामी शान्तिमा कुरा गर्छौं। रमेश, तपाईंले पहिले आफूले के महसुस गर्नुभयो भन्नुहोस्।
रमेश:मलाई लाग्छ सिताले जानीजानी मेरो किताब फाड्यो। उसले मलाई मन पराउँदैन।
अंकित:(सितातर्फ फर्केर) सिता, रमेशले भनेअनुसार तपाईंले के महसुस गर्नुभयो?
सिता:मैले फाड़िन। किताब ढिलोमा पुगेकोले उनले झिक्दा मैले होच्याएँ तर त्यो टेबलको कुनामा लागेर फाट्यो। म माफी पनि माग्न लागेको थिएँ तर उनले ठूलो स्वरले निन्दा गर्न थाले।
अंकित:(रमेशतर्फ फर्केर) रमेश, सिताको कुरामा के भन्नुहुन्छ? उनले भनेझैं यो दुर्घटना हो कि जानीजानीको काम?
रमेश:(आश्चर्यचकित भएर) ओह... मलाई थाहा थिएन। मैले बिनाकारण उप्रेक्षा गरेँ। सिता, माफ गर है।
सिता:म पनि धेरै दुःखी छु तिम्रो किताब फाटेकोमा। म तिमीलाई भन्न पनि सकिनँ। माफी चाहन्छु।
अंकित:राम्रो भयो। अब दुवैजनाले आफ्नो भनाइ राख्नुभयो र कुरा पनि बुझ्नुभयो। अब अगाडि ध्यान दिने होइन र?
क्रियाकलाप (Activities)
आफ्नो कक्षामा दुई साथीबिचको द्वन्द्व व्यवस्थापनमा मेरो भूमिकाः छोटो जानकारी
द्वन्द्व व्यवस्थापन गर्ने तरिका मेरो भूमिका (म कसरी लागू गर्छु)
१. निष्पक्ष भई काम गर्ने म कुनै पनि एकतर्फ झुक्किन्न। दुवै साथीको कुरा बिना रोकटोक सुन्छु र तिनीहरूले आफूलाई न्यायोचित महसुस गराउने प्रयास गर्छु।
२. दोहोरो सञ्चार गराउने म दुवै साथीले आ-आफ्नो भनाइ राखुन् र अर्कोले के भनेको छ, त्यो बुझुन् भन्ने वातावरण बनाउँछु। प्रश्न सोधेर कुरालाई खुलस्त बनाउँछु।
३. सम्झौताको प्रयास गर्ने म दुवैले पाउने गरी "जित-जित" (Win-Win) को समाधान खोज्न मद्दत गर्छु। उदाहरणका लागि, "के तिमीहरू दुवैले यो समाधानमा सहमत हुन सक्नुहुन्छ?" भनेर सोध्छु।
===========================================
कक्षा ८ एकाई ४ प्रश्नहरु,सामाजिक
१.देखासिकी र फजुल खर्च
१.अभ्यास (Exercise)
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नः
(क) कस्तो अनिबानीलाई देखासिकी भनिन्छ ?
(ख) कस्ता बानीको देखासिकीले सामाजिक समस्या उत्पन्न गराउँछ ? एक वाक्यमा जानकार
दिनुहोस् ।
(ग) एक वाक्यमा फजुल खर्चको अर्थ खुलाउनुहोस् ।
(घ) तपाईंले फजुल खर्च नियन्त्रण गर्न कस्तो अभ्यास गर्दै आउनुभएको छ ? एक वाक्यमा आफ्न अनिबानी प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
(ङ) दायाँको चित्रले व्यक्त गरेको सन्देशलाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) फजुल खर्च र देखासिकीबाट बच्न तपाइँले अपनाउनुभएका कुनै ६ ओटा अभ्यासलाई बुँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
(ख) देखासिकी र फजुल खर्चले समाजमा परेका नकारात्मक प्रभावहरू उल्लेख गर्नुहोस् । (ग) तपाईंले आफ्नो समुदायमा कस्ता बानीहरू देखासिकी गरेको देख्नुभएको छ ? कुनै ६ ओट उदाहरण प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
(घ) देखासिकी र फजुल खर्च गर्ने साथीलाई तपाईं कस्तो सल्लाह दिनुहुन्छ ? विचार व्यक्त गर्नुहोस् ।
क्रियाकलाप (Activities)
तल दिइएका प्लेकार्डसहितका नारालाई उदाहरण मान्नुहोस् । आफ्नो समुदायमा फजुल खर्चका विरुद्ध जनचेतनामूलक नारा तयार पार्नुहोस् :
खराब कार्यको देखासिकी नगरौँ,
मितव्ययी जीवन बाँचौं.
आफ्नो भविष्यलाई अन्धकारमा नपारौँ !
भविष्यलाई धन साँचौँ !
फजुल खर्च गर्नेको स्रोत खोजौँ, कानुनी राज्यको स्थापना गरौँ !
सही काममा खर्च गरौँ, सदाचारी बन्न सिकौँ !
समाजलाई भइकिलो नबनाऔं, सत् कर्ममा लगानी बढाऔं !
===============================
२.दाइजो प्रथा र बौद्धिक पलायन
अभ्यास (Exercise)
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न
(क) एक वाक्यमा दाइजो प्रथाको परिचय दिनुहोस् ।
(ख) तपाईं दाइजो प्रथालाई किन सामाजिक समस्याका रूपमा लिनुहुन्छ ? एक कारण दिनुहोस्।
(ग) दाइजो प्रथा नियन्त्रण गर्ने विषयमा तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै एक महत्त्वपूर्ण भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
(घ) एक वाक्यमा बौद्धिक पलायनको अर्थ खुलाउनुहोस ।
(ङ) नेपालबाट बौद्धिक पलायन हुने कुनै दुई कारण लेख्नुहोस ।
(च) बौद्धिक पलायनप्रति तपाईंको दृष्टिकोणलाई एक वाक्यमा व्यक्त गर्नुहोस्।
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) दाइजो प्रथालाई तपाईं किन सामाजिक समस्याका रूपमा लिनुहुन्छ ? कुनै तीन कारण दिनुहोस् ।
(ख) 'दाइजो प्रथालाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ' भन्ने विषयमा आवश्यक सल्लाह दिँदै आफ्नो
प्रदेशका मुख्यमन्त्रीलाई लेखिने पत्रको नमुना तयार गर्नुहोस् ।
(ग) 'दाइजो लिनु दिनु राम्रो कार्य होइन।' कारण दिएर पुष्टि पार्नुहोस् ।
(घ) दाइजो प्रथाका विरुद्ध नारासहितका तीनओटा प्लेकार्डका नमुना तयार पार्नुहोस्।
(ङ) बौद्धिक पलायनले नेपाली समाजमा परेका ३-३ ओटा सकारात्मक र नकारात्मक असरलाई तालिकामा सूचीकृत गर्नुहोस् ।
(च) बौद्धिक पलायन रोकथाम गर्ने कुनै तीन सुझाव पेस गर्नुहोस् ।
==============================
३.लागुपदार्थ दुर्व्यसन
अभ्यास (Exercise)
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) एक वाक्यमा लागुपदार्थको परिभाषा लेख्नुहोस्।
(ख) लागुपदार्थको सेवनबाट बच्न तपाईंले कस्तो अभ्यास गर्दै आउनुभएको छ ? तलको जस्तै ढाँचामा आफूले अपनाएका कुनै दुई तरिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
लागुपदार्थबाट बच्ने उपायः
(1)
(ii)
(ग) लागुपदार्थबाट बच्न तपाईंले आफ्ना साथीलाई दिने कुनै एक सुझाव पेस गर्नुहोस् । (घ) लागुपदार्थको सेवनबाट व्यक्तिमा पर्ने कुनै दुई असर उल्लेख गर्नुहोस् ।
(ङ) लागुपदार्थका विरुद्ध जनचेतनामूलक नारासहितको एक प्लेकार्ड तयार पार्नुहोस् ।
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) लागुपदार्थको दुव्यर्सनप्रति सचेत गराउँदै कक्षा ११ मा अध्ययनरत आफ्ना दाइलाई लेखिने एक विद्युतीय पत्र (ई-मेल) को छोटो नमुना तयार गर्नुहोस् ।
(ख) लागुपदार्थको कुलतबाट बच्न तपाईं केकस्ता कुरामा विशेष ध्यान दिनुहुन्छ ? कुनै ३ ओटा उपाय लेख्नुहोस् ।
(ग) लागुपदार्थको दुव्यर्सन विरुद्ध जनचेतनामूलक पोस्टरको नमुना तयार गर्नुहोस् ।
सामुदायिक कार्य (Community Work)
नागपदार्थका विरुद्ध जनचेतना जगाउने नारासहितका प्लेकार्ड तयार पारी आ-आफ्नो समुदायमा दर्शन गर्नुहोस् । यस कार्यका लागि तलका प्लेकार्डलाई उदाहरण मान्नुहोस् :
==============================
४.भ्रष्टाचार
अभ्यास (Exercise)
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) एक वाक्यमा लागुपदार्थको परिभाषा लेख्नुहोस्।
(ख) लागुपदार्थको सेवनबाट बच्न तपाईंले कस्तो अभ्यास गर्दै आउनुभएको छ ? तलको जस्तै ढाँचामा आफूले अपनाएका कुनै दुई तरिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
लागुपदार्थबाट बच्ने उपायः
(1)
(ii)
(ग) लागुपदार्थबाट बच्न तपाईंले आफ्ना साथीलाई दिने कुनै एक सुझाव पेस गर्नुहोस् । (घ) लागुपदार्थको सेवनबाट व्यक्तिमा पर्ने कुनै दुई असर उल्लेख गर्नुहोस् ।
(ङ) लागुपदार्थका विरुद्ध जनचेतनामूलक नारासहितको एक प्लेकार्ड तयार पार्नुहोस् ।
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) लागुपदार्थको दुव्यर्सनप्रति सचेत गराउँदै कक्षा ११ मा अध्ययनरत आफ्ना दाइलाई लेखिने एक विद्युतीय पत्र (ई-मेल) को छोटो नमुना तयार गर्नुहोस् ।
(ख) लागुपदार्थको कुलतबाट बच्न तपाईं केकस्ता कुरामा विशेष ध्यान दिनुहुन्छ ? कुनै ३ ओटा उपाय लेख्नुहोस् ।
(ग) लागुपदार्थको दुव्यर्सन विरुद्ध जनचेतनामूलक पोस्टरको नमुना तयार गर्नुहोस् ।
सामुदायिक कार्य (Community Work)
नागपदार्थका विरुद्ध जनचेतना जगाउने नारासहितका प्लेकार्ड तयार पारी आ-आफ्नो समुदायमा दर्शन गर्नुहोस् । यस कार्यका लागि तलका प्लेकार्डलाई उदाहरण मान्नुहोस् :
=============================
५.सामाजिक समस्या र विकृति हटाउने उपाए
१.अभ्यास (Exercise)
अति छोटो (अति सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्नः
(क) एक वाक्यमा सामाजिक समस्याको परिचय दिनुहोस्।
(ख) सामाजिक विकृतिको अर्थलाई एक वाक्यमा लेखी २ उदाहरण पनि दिनुहोस् ।
(ग) सामाजिक समस्या तथा विकृति निराकरण गर्ने कार्यमा आफ्नो भूमिकालाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
२. छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) उदाहरणसहित सामाजिक समस्या र विकृतिको परिचय दिनुहोस्
(ख) सामाजिक समस्या र विकृतिले हाम्रो समाजमा कस्तो असर पारेको देखिन्छ ? उदाहरणसहित जानकारी दिनुहोस् ।
(ग) सामाजिक समस्या र विकृति हटाउने उपायलाई बुँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
(घ) सामाजिक समस्या समाधानमा विद्यार्थीले खेल्न सक्ने भूमिकालाई बुँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
(ङ) तपाईं कस्ता साथीको सङ्गत गर्नुहुन्छ, किन ? कारण दिएर लेख्नुहोस् ।
(च) व्यवहारिक शिक्षा भनेको के हो ? व्यवहारिक शिक्षाले सामाजिक समस्याको निराकरणमा कस्तो भूमिका खेल्छ, तीन बुँदामा जानकारी दिनुहोस्।
(छ) मितव्ययिता (Frugality) भनेको के हो ? उदाहरणसहित जानकारी दिनुहोस्।
ले
(ज) आत्मअनुशासन (Self-descipline) ले कसरी सामाजिक समस्या र विकृति निराकरणमा सहयोग पुऱ्याउन सक्छ ? कारण दिएर लेख्नुहोस् ।
==============================
६.सामाजिक समस्या समाधानमा अन्तरास्ट्रिय संघ - सस्था
अभ्यास (Exercise)
१. अति छोटो (अति सक्षिप्त उत्तरप्रश्न:
(क) नेपालको कुन सामाजिक विकृति निराकरणका लागि ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनलले सहयोग
पुयाउँदै आएको छ ?
(ख) नेपालको सामाजिक समस्या समाधानमा सेभ द चिल्ड्रेनको कुनै एक भूमिका उल्लेख
गर्नुहोस् ।
(ग) अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन (ILO) ले नेपालको कुन सामाजिक समस्या निराकरणका लागि सहयोगी भूमिका खेल्दै आएको छ ?
(घ) अन्तर्राष्ट्रिय संस्था 'एम्नेस्टी इन्टरनेसनल' को कुनै एक मुख्य कार्य उल्लेख गर्नुहोस्। (ङ) प्रस्तुत लोगो भएको संस्थाको नाम र कुनै एक मुख्य उद्देश्य लेख्नुहोस् ।
छोटो (सङ्क्षिप्त) उत्तर आउने प्रश्न:
(क) नेपालको सामाजिक समस्या निराकरणमा रेडक्रसको योगदानलाई बुँदागत रूपमा उल्लेख गर्नुहोस् ।
(ख) भ्रष्टाचार निवारणमा ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनलको भूमिकालाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस् ।
(ग) एम्नेस्टी इन्टरनेसनलको छोटो परिचय दिएर यसका कुनै तीनओटा कार्य उल्लेख गर्नुहोस्। (घ) अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठनको छोटो परिचय दिएर यसका कुनै तीनओटा कार्य उल्लेख गर्नुहोस्। (ङ) सेभ द चिल्ड्रेनको छोटो परिचय दिएर यसका कुनै तीनओटा कार्य उल्लेख गर्नुहोस्।
क्रियाकलाप (Activities)
तलको लोगो भएका संस्थाको नाम र मुख्य कामलाई इन्टरनेटबाट पत्ता लगाइ जानकारी दिनुहोस् नेपालका सामाजिक समस्या समाधानमा कार्यरत केही अन्तर्राष्ट्रिय संस्था
संस्थाको नाम
तपाईंले दिएको तस्बिरमा नेपालको सामाजिक समस्या समाधानमा कार्यरत तीनवटा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाका प्रतीक चिन्हहरू देखाइएको छ।
ती संस्था र तिनले गर्ने मुख्य कामहरू निम्नअनुसार छन्:
संख्याको नाम प्रतीक चिन्ह मुख्य काम
१. नेपाल रेडक्रस सोसाइटी (Nepal Red Cross Society - NRCS) रेडक्रस चिन्ह (रातो क्रस) मानवीय सेवा तथा विपद् व्यवस्थापन:
संख्याको नाम प्रतीक चिन्ह मुख्य काम
१. नेपाल रेडक्रस सोसाइटी (Nepal Red Cross Society - NRCS) रेडक्रस चिन्ह (रातो क्रस) मानवीय सेवा तथा विपद् व्यवस्थापन:
- विपद् (जस्तै भूकम्प, बाढी, पहिरो, आगलागी) पीडितहरूलाई आपत्कालीन राहत सेवा उपलब्ध गराउने।
- रक्तदान कार्यक्रम, प्राथमिक उपचार, एम्बुलेन्स सेवा, स्वास्थ्य सेवा र जनचेतना जगाउने काम गर्ने।
- मानव जीवन र स्वास्थ्यको सुरक्षा तथा मानव सम्मानलाई सुनिश्चित गर्ने।
२. विश्व स्वास्थ्य संगठन (World Health Organization - WHO) विश्व मानचित्र र सर्पले बेरिएको डण्डाको चिन्ह (संयुक्त राष्ट्रसंघको प्रतीकभित्र) स्वास्थ्य सम्बन्धी सहयोग र मानक विकास:
- नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्रका समस्याहरूमा प्राविधिक सहयोग प्रदान गर्ने।
- महामारी नियन्त्रण, रोगहरूको रोकथाम र उपचारमा सहयोग गर्ने।
- स्वास्थ्य नीति, सूचना प्रणाली सुदृढ गर्न र गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवामा पहुँच बढाउन मद्दत गर्ने।
३. नेपाल स्काउट (Nepal Scouts) बैजनी रंगको वृत्ताकार चिन्हमा फ्रेन्च लिली (Fleur-de-lis) युवा र बालबालिकाको चौतर्फी विकास:
- बालबालिका तथा युवा वर्गलाई स्काउटमा सहभागी गराई उनीहरूको शारीरिक, मानसिक र बौद्धिक विकास गर्ने।
- अनुशासित, स्वावलम्बी र जिम्मेवार नागरिक बनाउन नेतृत्व विकासका तालिम तथा कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने।
- सामुदायिक सेवा, वातावरण संरक्षण र सामाजिक जनचेतना सम्बन्धी कार्यहरूमा युवा जनशक्ति परिचालन गर्ने।
तिनले गर्ने मुख्य काम
===============================
७.द्वन्द्व व्यवस्थापन
१.अति छोटो उत्तर आउने प्रश्न:
अभ्यास (Exercise)
(क) एक वाक्यमा द्वन्द्वको परिभाषा लेख्नुहोस् ।
(ख) द्वन्द्व व्यवस्थापन भनेको के हो ?
(ग) आफ्ना साथीसँग द्वन्द्व हुन नदिन तपाईं कस्तो भूमिका निर्वाह गर्नुहुन्छ ? एक वाक्यमा जानकारी दिनुहोस् ।
(घ) आफ्नो कक्षाका दुई साथीबिचको द्वन्द्व व्यवस्थापनका लागि तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै एक भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
(ङ) द्वन्द्व व्यवस्थापमा मध्यस्तकर्ताको भूमिका कस्तो हुनुपर्छ ? एक वाक्यमा जानकारी दिनुहोस्। २. छोटो उत्तर आउने प्रश्नः
(क) द्वन्द्व भनेको के हो ? द्वन्द्व उत्पन्न हुने कुनै तीन कारणका बारेमा छोटो जानकारी दिनुहोस् । (ख) आफ्ना साथी समूहमा द्वन्द्व गर्ने व्यक्तिलाई कस्तो असर पर्ला ? बुँदागत रूपमा विचार व्यक्त गर्नुहोस् ।
(ग) द्वन्द्व व्यवस्थापनमा मध्यस्तकर्ताको भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।
(घ) आफ्नो कक्षाका दुई साथीबिचको द्वन्द्व व्यवस्थापनमा मध्यस्तकर्ता भई तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै तीन भूमिकाको बारेमा जानकारी दिनुहोस्।
(ङ) द्वन्द्व व्यवस्थापनमा सञ्चार माध्यमको भूमिका कस्तो हुनुपर्छ ? ३ बुँदामा जानकारी दिनुहोस्। (च) 'द्वन्द्व व्यवस्थापनमा दोहोरो सञ्चारको भूमिका' शीर्षकमा दुई व्यक्तिबिच हुने छोटो संवादको नमुना तयार पार्नुहोस् ।
क्रियाकलाप (Activities)
तलको जस्तै तालिका तयार पार्नुहोस् । आफ्नो कक्षामा बोलचाल बन्द भएका दुई साथीबिचको द्वन्द्व कसरी व्यवस्थापन गर्नुहुन्छ ? सङ्क्षिप्त रूपमा जानकारी गराउनुहोस् :
आफ्नो कक्षामा दुई साथीबिचको द्वन्द्व व्यवस्थापनमा मेरो भूमिकाः छोटो जानकारी
द्वन्द्व व्यवस्थापन गर्ने तरिका
१. निष्पक्ष भई काम गर्ने
२. दोहोरो सञ्चार गराउने
३. सम्झौताको प्रयास गर्ने
Comments
Post a Comment