कक्षा ९ सामाजिक ,एकाई ६ , हाम्रो पृथ्वी प्रश्न र उत्तर
१.अक्षांश र देशान्तर
i) धेरै छोटो उत्तर आउने प्रश्नः
(क) एक-एक बुँदामा भूमध्यरेखा र प्रधानमध्याह्न रेखाको परिभाषाबिच फरक छुट्याउनुहोस्।भूमध्यरेखा: पृथ्वीको सतहमा उत्तर र दक्षिण ध्रुबबाट समान दूरीमा रहेको काल्पनिक रेखा हो जसले पृथ्वीलाई उत्तरी र दक्षिणी गोलार्धमा विभाजन गर्छ।प्रधानमध्याह्न रेखा: ०° देशान्तरको रेखा हो जुन ग्रिनविच (ग्रिनविच, बेलायत) बाट जानिन्छ र पृथ्वीलाई पूर्वी र पश्चिमी गोलार्धमा विभाजन गर्छ।
(ख) एक-एक बुँदामा अक्षांश र देशान्तरको फरकलाई परिभाषित गर्नुहोस्।
अक्षांश: पृथ्वीको सतहमा पूर्वदेखि पश्चिमतिर खिचिएको काल्पनिक रेखा हो जसले कुनै स्थानको उत्तर वा दक्षिण अवस्थिति जनाउँछ।
देशान्तर: उत्तरी ध्रुबदेखि दक्षिणी ध्रुबसम्म खिचिएका काल्पनिक अर्धवृत्ताकार रेखा हुन्, जसले कुनै स्थानको पूर्व वा पश्चिम अवस्थिति जनाउँछ।
(ग) देशान्तरको कुनै एउटा प्रभाव उल्लेख गर्नुहोस्।देशान्तरले स्थानीय समय निर्धारणमा असर गर्दछ।(घ) स्थानीय समय भनेको के हो?
स्थानीय समय त्यो समय हो जुन किसी स्थानको देशान्तरको आधारमा गणना गरिन्छ र त्यो स्थानमा सूर्यको सर्वोच्च अवस्थिति (उदय वा अस्त)मा आधारित हुन्छ।
(ङ) एक डिग्री देशान्तर रेखा बराबर कति मिनेटको समय फरक पर्छ?
१° देशान्तर = ४ मिनेट समय फरक।
।ii) छोटो उत्तर आउने प्रश्न:
(क) अक्षांश र देशान्तरको फरकलाई तालिका बनाइ बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस्।
अक्षांश र देशान्तरबिचको फरक तालिका:
फरक अक्षांश देशान्तर रेखाको दिशा पूर्व–पश्चिम उत्तरी–दक्षिणी -----------------------------------------ध्रुब जोड्ने
स्थान जनाउने ----- उत्तर वा
-------------------दक्षिण अवस्थिति----पुर्व वा ----------------------------------------पश्चिम अवस्थिति
मापनको दायरा----०° देखि ९०°
-----------------------उत्तर/दक्षिण-----०° देखि -----------------------------------------१८०° पूर्व/पश्चिम
पृथ्वीलाई छुट्याउने----उत्तरी र
-------------------------दक्षिणी गोलार्ध----पूर्वी र -------------------------------------------पश्चिमी गोलार्ध
(ख) स्थानीय समय र प्रमाणिक समयबिच फरक छुट्याउनुहोस्।
स्थानीय समय र प्रमाणिक समय फरक:स्थानीय समय: कुनै specific स्थानको देशान्तर अनुसार सूर्यको सर्वोच्च अवस्थिति बाट मापन गरिएको समय हो।प्रमाणिक समय: कुनै देश वा क्षेत्रले समग्रमा मानकीकृत गरेको आधिकारिक समय, जुन धेरै स्थानको स्थानीय समयको औसत वा कुनै अपनाइएको प्रमुख देशान्तर समयमा आधारित हुन्छ।
(ग) तथ्य र कारण तालिका बनाएर लेख्नुहोस्।
१. अन्तर्राष्ट्रिय तिथि रेखा बाङ्गोटिङ्गो हुन्छ। देशहरू र टापुहरू दुई फरक मितिमा पर्न नदिन मोडिएको हो।
२. रुस, अमेरिका र क्यानडामा धेरैओटा प्रमाणिक समय तय गरिएको छ। यी देशहरू धेरै ठूला भएकाले पूर्व–पश्चिम समय फरक धेरै हुन्छ।
३. कञ्चनपुरभन्दा इलाममा आधा घण्टा छिटो सूर्य उदाउँछ। इलाम पूर्वतर्फ रहेकोले त्यहाँ सूर्य पहिला उदाउँछ।
४. नेपालबाट जापान जाँदा घडी छिटो मिलाउनुपर्छ, दिल्ली जाँदा ढिलो। जापान पूर्वमा भएकोले समय अगाडि हुन्छ, दिल्ली पश्चिममा भएकाले ढिला हुन्छ।
iii) प्रयोगात्मक प्रश्न
१. ८५° पूर्व काठमाडौँमा बिहान १० बज्दा १०५° पूर्व सिङ्गापुरमा कति बज्छ?
देशान्तरको फरक = १०५°E – ८५°E = २०°
१° = ४ मिनेट ⇒ २० × ४ = ८० मिनेट = १ घण्टा २० मिनेट
सिङ्गापुर पूर्वतिर पर्छ ⇒ समय थपिन्छ
✅ उत्तर: १०:०० + १:२० = बिहान ११:२०
---
२. ८५° पूर्व काठमाडौँमा अपराह्न ३ बज्दा ९०° पश्चिम सिकागोमा कति बज्छ?
फरक = ८५°E + ९०°W = १७५°
१७५ × ४ = ७०० मिनेट = ११ घण्टा ४० मिनेट
सिकागो पश्चिम ⇒ समय घट्छ
✅ ३:०० PM – ११:४० = अघिल्लो दिन राति ३:२०
===============================
२. नेपालको धरातलीय स्वरूप
अति सक्षिप्त (धेरै छोटो) उत्तर आउने प्रश्न
---
(क) दुई बुँदामा नेपालको अक्षांश र देशान्तरको जानकारी दिनुहोस्।
अति सक्षिप्त (धेरै छोटो) उत्तर आउने प्रश्न १
प्रश्न (क):
दुई बुँदामा नेपालको अक्षांश र देशान्तरको जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
· अक्षांश (उत्तर-दक्षिण तन्काउ): २६°२२' उत्तर देखि ३०°२७' उत्तर सम्म
· देशान्तर (पूर्व-पश्चिम तन्काउ): ८०°०४' पूर्व देखि ८८°१२' पूर्व सम्म
(ख) नेपालको धरातलीय स्वरूप समुद्र सतहबाट कति देखि कति मिटर उचाइमा छ?
नेपाल ७० मिटर (केचनाखाल, झापा) देखि ८,८४८.८६ मिटर (सगरमाथा शिखर) सम्म उचाइमा फैलिएको छ।
(ग) मनाङ, मुस्ताङ जस्ता भोट उपत्यकामा कम वर्षा हुनुको एउटा भौगोलिक कारण लेख्नुहोस्।
(ग) मनाङ, मुस्ताङमा कम वर्षा हुनुको एउटा कारण:
यीठाउँहरू हिमालयको पर्पटीको छेउ (Rain Shadow Area) मा पर्छन्। मन्सुनको बेला दक्षिणबाट आउने वर्षाको बादल हिमालयले रोकेपछि यी उत्तरी भेगमा पानी पर्ने मौका नै धेरै पुंदैन।
(घ) कस्तो धरातलीय स्वरूपलाई भित्री मधेश भनिन्छ?
चुरे पहाडी भित्रको तराईको जस्तो उचाइ भएको समथर भू-भागलाई भित्री मधेश भनिन्छ। यो चुरे पहाडी र मध्य पहाडी भेगबीचको तराई जस्तो उपत्यका हो। (उदाहरण: सुरकhet, दाङ, देउखुरी उपत्यका)
चुरे र महाभारत पहाडबीचको समथर तराई जस्तै भूमि लाई भित्री मधेश (आन्तरिक तराई) भनिन्छ।
सक्षिप्त (छोटो) उत्तर आउने प्रश्न
(क) नेपालको धरातलीय पृष्ठभूमिलाई विश्वसामु चिनाउने चार महत्त्वपूर्ण आधारहरू लेख्नुहोस्।
विश्वकै सबैभन्दा अग्लो शिखर सगरमाथा यहाँ अवस्थित छ।
७० मिटरदेखि ८,८४८ मिटर सम्मको उचाइ फरक भएको देश।
तीन भौगोलिक क्षेत्र — तराई, पहाड, हिमालको स्पष्ट पहिचान।
चुरे, महाभारत, लुम्बासारि, लेकाली शृङ्खला जस्ता भू–भागीय संरचनाले विश्व ध्यानाकर्षण गरेको।
(ख) आफू बसोबास गरेको भौगोलिक प्रदेशलाई धरातलीय स्वरूप र जनजीवनका आधारमा परिचित गराउनुहोस्।
म बसोबास गर्ने क्षेत्र तराई भू–भाग अन्तर्गत पर्दछ, जहाँ समथर जमिन, उर्वर माटो र तातो तथा आर्द्र हावापानी पाइन्छ।
यहाँ धान, गहुँ, गन्ना, तरकारी जस्ता बाली उत्पादन हुन्छन्।
यातायात र व्यापारिक केन्द्रहरू बढ्दो अवस्थामा छन्, जसले जनजीवनलाई आर्थिक रूपमा सक्रिय बनाएको छ।
(ग) नेपालको हिमाली क्षेत्रको धरातलीय स्वरूप उपयोग गरी आर्थिक विकास गर्न सकिने चार आधार दिनुहोस्।
पर्यटन विकास — हिमाल आरोहण, ट्रेकिङ, साहसिक यात्रा।
औषधिजन्य जडीबुटीको उत्पादन र निर्यात।
जलविद्युत उत्पादनका लागि नदी स्रोतको उपयोग।
याकपालन, हिउँ खेलकुद र स्थानीय उत्पाद (ऊन, घ्यू) को बजार विस्तार।
---
(घ) भौगोलिक विविधताले आर्थिक तथा सामाजिक जनजीवनमा पार्ने प्रभाव पुष्टि गर्नुहोस् (तीन भौगोलिक क्षेत्रको उदाहरणसहित)।
तराई: समथर जमिन र उर्वर माटो भएकाले कृषि र व्यापार मुख्य पेशा।
पहाड: डाँडी–काँडा भएकोले फलफूलखेती, पशुपालन, मजदुरी र परम्परागत सीप (ढुंगा, काठको कलाकृति) प्रमुख।
हिमाल: कठोर मौसम र चिसो हावापानीका कारण पशुपालन, पर्यटन र जडीबुटी संकलन मुख्य आर्थिक आधार।
सङ्क्षिप्त (छोटो) उत्तर आउने प्रश्नहरूको उत्तर
---
(क) नेपालमा देखा पर्ने ग्रीष्म तथा शीतकालीन मनसुनी विशेषताको तुलना गर्नुहोस्।
पक्ष ग्रीष्म (बर्खे) मनसुन शीतकालीन मनसुन
उत्पत्ति हिन्द महासागरबाट आएको चिसो र आद्र वायु भूमध्यसागर र क्यास्पियन क्षेत्रबाट आएको सुख्खा चिसो वायु
समय असार–भदौ मंसिर–माघ
वर्षा प्रचुर वर्षा (८०% भन्दा बढी) थोरै वर्षा, विशेष गरी पश्चिमी पहाड र हिमाली क्षेत्रमा
प्रभाव कृषि र सिंचाइमा सहयोग, बाढी–पहिरोको जोखिम गहुँ जस्ता जाडो बालीमा उपयोगी, तर चिसो अत्यधिक भए क्षति
---
(ख) "नेपालका लागि मनसुनी वायु वरदान सावित भएको छ। कहिलेकाहीँ यही मनसुन अभिशाप बनेर भित्रिन्छ।" पुष्टि गर्नुहोस्।
👉 वरदानका कारणहरू :
कुल वर्षाको ८०% मनसुनले नै दिन्छ, जसले धान, मकै, कोदो, तरकारी जस्ता बालीमा सिंचाइ पुर्याउँछ।
भू–जलस्तर बढाउन र नदी, खोला र ड्याममा पानी भर्न सहयोग गर्छ।
जलविद्युत, कृषि, पैदावार र जैविक विविधता मनसुनमै निर्भर छन्।
👉 अभिशापका कारणहरू :
अत्यधिक वर्षाले बाढी, पहिरो, डुबान, बस्ती विस्थापन हुन्छ।
मनसुनी असन्तुलन (बेला नपरी अत्यधिक वर्षा वा लामो समय सुख्खा) ले कृषि संकट ल्याउँछ।
मानव क्षति, सडक अबरुद्ध, सम्पत्ति विनाश जस्ता समस्या देखिन्छन्।
📌 निष्कर्ष: मनसुन नियन्त्रणमा नभएको प्राकृतिक शक्ति हो। नियमित र सन्तुलित भए वरदान, असन्तुलित भए अभिशाप बन्छ।
(ग) यदि नेपालका पर्वतीय शृङ्खला दक्षिण तराईको सीमा क्षेत्रमा भए नेपालको हावापानी कस्तो हुन्थ्यो होला ?
👉 कल्पनामा आधारित तार्किक उत्तर:
भारतबाट आउने मनसुनी वायु सीधै तराईमा प्रवेश गर्न नपाई पर्वतले रोकेर भारतमै वर्षा गराउँथ्यो।
त्यसकारण नेपाल अत्यधिक सुख्खा र मरुभूमि जस्तै जलवायु भएको हुनसक्थ्यो।
नेपालमा घना जंगल, नदीहरूको वहाव, जैविक विविधता आजजस्तो हुने थिएन।
कृषि उत्पादन घटेर खाद्यान्न अभाव हुने अवस्था आउँथ्यो।
जलविद्युत उत्पादन सम्भावना न्यून हुन्थ्यो किनकि हिमाली भू–भाग नहुँदा हिउँ पग्लेर नदी बन्ने प्रक्रिया कम हुन्थ्यो।
📌 निष्कर्ष: पर्वतीय शृङ्खलाले नै मनसुनी वायु रोकेर नेपालभित्र वर्षा गराउँछ। यदि त्यो दक्षिणमै हुन्थ्यो भने नेपाल आजको जस्तो हरितभूमि नभई सुख्खा र अनावृष्टि प्रधान देश हुनेथियो।
४. नेपालको प्राकृतिक वनस्पति — अभ्यास उत्तर
अति सङ्क्षिप्त (धेरै छोटो) उत्तर
क) भौगोलिक क्षेत्रअनुसार वनस्पतिको भिन्नता हुनुको मुख्य कारण — उचाइ र तापक्रमको फरक ।
ख) मौसमी पतझर वनस्पतिको विशेषता — यस्ता रुखहरूले जाडो याममा पात झार्छन्।
ग) ३३०० मिटरभन्दा माथि — त्यहाँ चिसो अत्यधिक हुने भएकाले ठूला रुख नबढ्ने।
घ) सदाबहार वनस्पति — जसका पात वर्षभरि हरियो रहने र नझर्ने वनस्पति।
सङ्क्षिप्त (छोटो) उत्तर
(क) नेपालमा पाइने वनस्पतिका प्रकार सूची & सुनसरी (तराई) को विशेषता
भू–भाग वनस्पतिको प्रकार
तराई सल्ला, साहँ, सिरिस, सिसौ, अमला, खयर, साल वन
पहाड मौसमी पतझर वन (सिमल, उत्तिस, कटुस आदि)
हिमाली जडीबुटी, गुम्बाक, रौडोडेण्ड्रोन (लालीगुराँस)
उच्च हिमाली झाडीहरू, काइरा, हिउँमा उब्जने झारपात
👉 सुनसरी (तराई) मा पाइने वनस्पतिको विशेषता:
यहाँ साल र सिसौको घना वन पाइन्छ।
तापक्रम तातो र आर्द्र भएकाले ठूला चौडा पात भएका रुखहरू बढी हुन्छन्।
औषधिजन्य वनस्पति जस्तै हर्रो, बर्रो, अमला पनि पाइन्छ।
सिंचाइ सुविधा भएकाले खेतीयोग्य घाँसे जमीन प्रशस्त छ।
(ख) वनजङ्गल तथा पशुपन्छी संरक्षणमा खेल्न सकिने ४ भूमिका
1. वन फँडानी रोक्ने अभियानमा सहभागी हुनु।
2. घरघरमा एक जनाले कम्तीमा एउटा बोट विरुवा रोप्ने।
3. सिकार तथा अवैध चरन विरुद्ध निगरानी गर्ने।
4. गाउँ/विद्यालयमा ‘वन संरक्षण’ सम्बन्धि सचेतना कार्यक्रम चलाउने।
(ग) संवाद : मानव जीवन र वनस्पतिको सम्बन्ध
राम: के तिमीलाई थाहा छ, वनस्पति नभए मानव बाँच्न सक्दैन ?
सीता: किन नबाँच्ला त? मान्छे त खाना पनि खेतबारीबाट खान्छ नि!
राम: खेतबारीमा उब्जने खाना पनि बोटबिरुवाबाटै आउँछ, त्यसभन्दा ठूलो कुरा — हामीले सास फेर्ने अक्सिजन पनि रूखले उत्पादन गर्छन्।
सीता: ओहो! त्यसो भए वनस्पति नहुने हो भने त पानी, अक्सिजन, फलफूल, सबै सकिन्थ्यो!
राम: त्यसैले भनिन्छ — वनस्पति छ भने जीवन छ।
(घ) भौगोलिक विविधता र वनस्पतिको सम्बन्ध (४ उदाहरण)
1. तराईमा गर्मी बढी भए सिसौ, सालजस्ता ठूला चौडा पात भएका रुख पाइन्छ।
2. पहाड़ी चिस्यान युक्त क्षेत्रमा उत्तिस, कटुस, सिमल जस्ता पतझर वन पाइन्छ।
3. हिमाली क्षेत्रमा चिसो सहन सक्ने लालीगुराँस, जुनिपर, सानो झाडी पाइन्छ।
4. ३३०० मिटरभन्दा माथि अत्यधिक चिसो भएकाले वनभन्दा झाडी र औषधिजन्य वनस्पतिमात्र पाइन्छ।
(ङ) वन संरक्षणका ४ प्लेकार्ड नारा
🌲 "वन बचाउ, जीवन अघाउ"
🌿 "वन जोगाऔँ, भविष्य बचाऔँ"
🔥 "वन डढे जीवन मर्छ, आऊ रोकौँ सबैले सर्छ"
💧 "रुख रोपौँ, पानी बचाऔँ — हरियो नेपाल बनाऔँ"
(च) सुनसरीको तराई क्षेत्रमा हावापानी र जनजीवनको सम्बन्ध
सुनसरी तराई क्षेत्रमा तातो र आर्द्र हावापानी पाइन्छ।
यसले धान, गहुँ, गन्ना, केराउ, तरकारी खेतीलाई अनुकूल बनाएको छ।
सिँचाइ र सिंचाइयोग्य जमिन हुँदा जनजीवन कृषिमा आधारित छ।
वनस्पति घना भएकोले वनजंगली जनावर पनि पाइन्छ, जसले वन–आधारित जीविकोपार्जन (दाउरा, घाँस, औषधि) लाई सहज बनाएको छ।
===============================
३.नेपालको हावापानी
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: मनसुन भनेको के हो ? एक वाक्यमा खोजमूलक उत्तर तयार पार्नुहोस् ।
उत्तर: मनसुन भनेको वर्षा ऋतुमा हुने एक विशेष प्रकारको हावा हो जसले भारतीय उपमहाद्वीप र नेपालमा गर्मीयाममा प्रशस्त वर्षा गराउँछ।
(ख) प्रश्न: 'गर्मीका दिनमा भैरहवाको तापक्रम ३८° से. हुँदा नाम्चेबजारको तापक्रम ५° से. मात्र थियो।' एक मुख्य भौगोलिक कारण लेख्नुहोस्।
उत्तर: उचाइको फरक हो। भैरहवा समुद्र सतहबाट करिब १०० मिटर माथि छ भने नाम्चेबजार ३,५०० मिटरभन्दा माथि छ। उचाइ बढ्नसँगै तापक्रम घट्छ।
(ग) प्रश्न: पोखरामा प्रशस्त वर्षा हुँदा नजिकै रहेको मनाङ, मुस्ताङ किन सुक्खा रह्यो ? एक वाक्यमा भौगोलिक कारण दिनुहोस् ।
उत्तर: किनभने यी ठाउँहरू हिमालयको पर्पटीको छेउ (Rain Shadow Area) मा पर्छन्, जहाँ वर्षा ल्याउने बादलहरू हिमालले रोकिदिन्छन्।
(घ) प्रश्न: चैत-वैशाखको कुनै कुनै दिन सुदूरपश्चिमको तराईमा तातो हावा (लु) चल्ने मुख्य कारणलाई एक वाक्यमा लेख्नुहोस्।
उत्तर: यो भारतको राजस्थान र दिल्लीको तातो रेगिस्तानी क्षेत्रबाट नेपालको तराईतर्फ चल्ने तातो तथा सुख्खा हावाले गर्दा हुन्छ।
(ङ) प्रश्न: नेपालमा कुन वायुको प्रभावले वर्षको १-२ पटक मात्र हिउँदे वर्षा हुन्छ ? एक वाक्यमा कारण प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
उत्तर: पश्चिमी विक्षोभ (Western Disturbance) नाम गरेको हावाको प्रभावले गर्दा हिउँदमा १-२ पटक मात्र वर्षा वा हिउँ पर्छ।
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: नेपालमा देखा पर्ने ग्रीष्म तथा शीतकालीन मनसुनी विशेषताको तुलना गर्नुहोस् ।
उत्तर:
आधार ग्रीष्मकालीन मनसुन (गर्मीयाम) शीतकालीन मनसुन (जाडोयाम)
समय जुन देखि सेप्टेम्बर अक्टोबर देखि मे
हावाको दिशा बंगालको खाडीबाट पश्चिम तर्फ भूमध्य सागरतर्फबाट पूर्व तर्फ
स्वभाव नमी युक्त (सिमसिमे) र तातो सुख्खा र चिसो
प्रभाव प्रशस्त वर्षा हुन्छ। सुख्खा मौसम हुन्छ, केही पश्चिमी विक्षोभले मात्र वर्षा गराउँछ।
(ख) प्रश्न: 'नेपालका लागि मनसुनी वायु वरदानसावित भएको छ। कहिलेकाहीँ यही मनसुन अभिशाप बनेर भित्रिन्छ।' यो भनाइलाई उपयुक्त कारणद्वारा पुष्टि गर्नुहोस् ।
उत्तर:
यो भनाइ सही छ किनभने मनसुनका दुईफटक पक्ष छन्:
· वरदान (लाभ):
· मनसुनले नै नेपालको ८०% भन्दा बढी वर्षा गराउँछ।
· यसले खेतीयोग्य बाली (धान, मकै आदि) लागि पानीको आपूर्ति गर्छ।
· यसले जलस्रोत, खानेपानी, जलविद्युत र वनजङ्गल लाई जीवन दिन्छ।
· अभिशाप (हानि):
· कहिलेकाहीं अत्यधिक वर्षा भएमा पहिरो, बाढी जस्ता प्रकोप हुन्छन्।
· यसले ज्यान, जित्ता र बसोबासको हानि गर्छ।
· सडक, पुल र खेतबारी नष्ट हुन्छन्।
(ग) प्रश्न: यदि नेपालका पर्वतीय शृङ्खला दक्षिण तराईको सीमा क्षेत्रमा भए नेपालको हावापानी कस्तो हुन्थ्यो होला ? कल्पनाका आधारमा तार्किक उत्तर प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
उत्तर:
यदि नेपालका पर्वतहरू दक्षिणी सीमामा भएको भए, नेपालको हावापानी पूरै फरक हुन्थ्यो:
१. तराई र मधेश ठाउँठाउँमा मरुभूमि जस्तो हुन्थ्यो, किनभने मनसुनको नमी ल्याउने हावा पर्वतले रोकेको भएन भने त्यो हावा सिधै तिब्बततर्फ लाग्थ्यो र तराईमा वर्षा हुँदैनथ्यो।
२.मध्य पहाडी भेग र हिमाली क्षेत्र सुक्खा र ठण्डा हुन्थे, किनभने तिनीहरू पनि पर्पटीको छेउमै पर्थे।
३.नेपालको धेरै जसो भू-भाग सुख्खा र बस्ती नबस्ने हुन्थ्यो। खेती गर्न गाह्रो हुन्थ्यो र देशको अर्थतन्त्र कमजोर हुन्थ्यो।
४.हिउँदे वर्षा पनि कम हुन्थ्यो, किनभने पश्चिमी विक्षोभ पनि दक्षिणतिरका पर्वतले नै रोक्थे।
===========-===================
४.नेपालको प्राकृतिक वनस्पति
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: नेपालको भौगोलिक क्षेत्रअनुसार प्राकृतिक वनस्पतिको विशेषतामा भिन्नता पाइन्छ।' एक मुख्य भौगोलिक कारण लेख्नुहोस्।
उत्तर: उचाइको फरकले गर्दा तापक्रम र वर्षामा फरक पर्छ, जसले गर्दा वनस्पतिको प्रकारमा पनि भिन्नता आउँछ।
(ख) प्रश्न: मौसमी पतझर वनस्पतिको कुनै एक विशेषता लेख्नुहोस्।
उत्तर: यस प्रकारका रुखहरूले गर्मी याममा पात लगाउँछन् र जाडो याममा आफ्ना पातहरू झार्छन्।
(ग) प्रश्न: समुद्र सतहबाट '३३०० मिटरभन्दा माथिको उचाइमा ठुला रुख भएको बाक्लो जङ्गल पाइदैन।' मुख्य कारणलाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर: किनभने ३३०० मिटरभन्दा माथिको उचाइमा हावा धेरै चिसो हुन्छ र जमिन पनि ठूला रुख उम्रन अपेक्षित माटो भएको हुँदैन।
(घ) प्रश्न: सदाबहार' वनस्पतिको अर्थगत विशेषता उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: सदाबहार वनस्पतिका रुखहरू वर्षभरी हरियै रहने गर्छन्, तिनको पात एकै पटक सबै झर्दैन, झरेजस्तो गरेर नयाँ पात लागिरहन्छ।
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: नेपालमा पाइने वनस्पतिका प्रकारको सूची तयार पारी आफू बसोबास गर्ने भौगोलिक क्षेत्रमा पाइने वनस्पतिका विशेषता उल्लेख गर्नुहोस्। (सुनसरी जिल्लाको तराइ क्षेत्रको)
उत्तर:
नेपालमा पाइने वनस्पतिका प्रकारहरू:
१.तराईका सदाबहार वन (साल, सिसौ, खयर)
२.पहाडी पतझर वन (सल्ला, कटुस, चिलाउने)
३.हिमाली कोणधारी वन (देवदार, गोब्रे सल्ला, सल्ला)
४.अल्पाइन वनस्पति घाँस (घुराँस, कारागोश)
५.हिमाली क्षेत्रमा पाइने हिमनदी र हिउँदे रेगिथान
सुनसरी जिल्लाको तराई क्षेत्रमा पाइने वनस्पतिका विशेषताहरू:
· यहाँ साल को बाक्लो जङ्गल पाइन्छ।
· सिसौ, खयर, पिपल, बर, अशोक जस्ता रुखहरू पाइन्छन्।
· ठाउँ-ठाउँमा घाँसे मैदान (घुराँस) पनि पाइन्छ।
· लहरा, बुटी, झार पनि धेरै प्रकारका पाइन्छन्।
· खासगरी साल नै यहाँको मुख्य वनस्पति हो।
(ख) प्रश्न: वनजङ्गल तथा पशुपन्छीको संरक्षण गर्ने तपाईंले खेल्न सक्ने कुनै चार भूमिकालाई सूचीबद्ध गर्नुहोस्।
उत्तर:
१. जानकारी फैलाउने: आफूभित्र र आफ्नो परिवार तथा साथीभाइमा वनजङ्गल र वन्यजन्तुको महत्त्वबारे चेतना फैलाउनु।
२.सहभागी हुने: विद्यालय वा स्थानीय सङ्गठनबाट चलाइने रोप्ने, सफा गर्ने जस्ता कार्यक्रममा सहभागी हुनु।
३.सचेत हुने: जङ्गलमा आगो नलगाउने, कचरा नफाल्ने, वन्यजन्तुको बिग्रन नबर्ने र यस्ता काम नगर्ने।
४.प्रचार-प्रसार गर्ने: सामाजिक सञ्जाल वा आफ्नो घरमा वनजङ्गल संरक्षणका नारा लेखेर प्रचार गर्ने।
(ग) प्रश्न: 'मानव जीवन र वनस्पतिको सम्बन्ध' विषयको जानकारीलाई दुई पात्रविच हुने संवादका रूपमा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर:
पात्रहरू: रमेश र सिता
रमेश: सिता, तिमीलाई थाह छ, हामी मानिसहरू र रुखहरूबीच कति गहिरो सम्बन्ध छ।
सिता: हुन्छ रमेश। सबैभन्दा पहिले त हामीले सास फेर्ने अक्सिजन रुखहरूले दिन्छन्। उनीहरूले कार्बनडाइअक्साइड लिएर हामीलाई शुद्ध हावा दिन्छन्।
रमेश: त्यस्तो! हाम्रो खाना—फलफूल, तरकारी—सबै वनस्पतिबाटै आउँछ। लुगा (कपास), घर, औषधि पनि वनस्पतिबाटै बन्छन्।
सिता: साथै, रुखहरूले जमिनलाई पानी र माटोको कटावबाट जोगाउँछन्। उनीहरू नभएपछि पहिरो र बाढी आउँथ्यो।
रमेश: साच्चिकै, वनस्पति नभएको खण्डमा हाम्रो जीवन नै असम्भव हुन्थ्यो। त्यसैले हामीले रुख रोप्नु र तिनीहरूको रक्षा गर्नुपर्छ।
सिता: एकदम सही। वनस्पति हाम्रो जीवनको आधार हो।
(घ) प्रश्न: 'भौगोलिक विविधता र वनस्पतिको सम्बन्ध' शीर्षकमा कुनै ४ उदाहरण पेस गर्नुहोस्।
उत्तर:
१. उचाइ र तापक्रम: तराई (न्यून उचाइ, तातो) मा सालको जङ्गल हुन्छ भने हिमाल (उच्च उचाइ, चिसो) मा देवदार र घाँस मात्र हुन्छ।
२.वर्षाको मात्रा: पूर्वी नेपालमा पश्चिमी नेपालभन्दा बढी वर्षा हुन्छ, त्यसैले पूर्वी तराईमा घना उष्णकटिबन्धीय जङ्गल पाइन्छ।
३.माटोको प्रकार: नदीको किनारमा भएको उब्जाउ माटोमा बुटी-बिरुवा सजिलै उम्रन्छन् भने चुरे पहाडको ढुङ्गे माटोमा काँडा बुटी मात्र हुन्छन्।
४.हावापानी क्षेत्र: पर्पटीको छेउ (मनाङ, मुस्ताङ) जस्ता सुख्खा क्षेत्रमा कम उचाइका झाडीहरू मात्र हुन्छन् भने पर्पटीको मुख (पोखरा) जस्ता ठाउँमा घना वनस्पति हुन्छ।
(ङ) प्रश्न: वनजङ्गलको महत्व र संरक्षण गर्ने उपायका विषयमा जनचेतना जगाउने खालका ४ नारालाई प्लेकार्डमा देखाउनुहोस्।
उत्तर:
१. "रुख रोपौं, जीवन बचाऔं – हरियाली बढाऔं, भविष्य सजाऔं!"
1. "वन नै धन हो, यो संरक्षण गरौं – वन्यजन्तुको घर बचाऔं।"
2. "एउटा रुख, धेरै जीवन – आओ सबै मिलेर रोपौं एउटा रुख।"
3. "जङ्गल बचाउनु भनेको आफ्नो अस्तित्व बचाउनु हो – अब नकारौं, संरक्षण गरौं।"
(च) प्रश्न: आफू बसोबास गरेको क्षेत्रमा पाइने हावापानी र जनजीवनको सम्बन्धबारे छोटो चर्चा गर्नुहोस्। (सुनसरी जिल्लाको तराइ क्षेत्रको)
उत्तर:
सुनसरी जिल्लाको तराई क्षेत्रको हावापानी र जनजीवनको गहिरो सम्बन्ध छ। यहाँको गर्मी निकै तातो हुन्छ, जसले गर्दा मानिसहरू हलुका सूती लुगा लगाउँछन् र घरपछीको काम बिहान नै तुरुन्तै गर्छन्। मनसुनमा भरपूर वर्षा हुन्छ, जसले गर्दा यहाँका मुख्य बाली धान र मकैको खेती सम्भव छ। मानिसहरूको जीवन यही वर्षाको मौसममा धान रोप्ने र काट्ने कामसँगै चल्छ। जाडोयाममा हुने सुहाउँदो हावापानी ले गर्दा गहुँ, चामल, तोरी जस्ता बालीहरू पनि उब्ज्छन्। यहाँको उब्जाउ माटो र हावापानीले नै यहाँको मुख्य पेशा कृषि राखेको छ। तर, कहिलेकाहीं आउने बाढीले गर्दा जनजीवनमा गडबडी पनि आउँछ।
===============================
५.नेपालमा खनिज
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: एक वाक्यमा खनिज पदार्थको परिभाषा लेख्नुहोस् ।
उत्तर: खनिज भनेको प्राकृतिक रूपमा पाइने, अजैविक उत्पत्ति भएको, निश्चित रासायनिक संरचना भएको र खानीबाट खन्न मिल्ने ठोस पदार्थ हो।
(ख) प्रश्न: नेपालमा पाइने धातुगत र अधातुगत खनिज पदार्थका दुई-दुईओटा नाम लेख्नुहोस् ।
उत्तर:
· धातुगत खनिज: फलाम, तामा
· अधातुगत खनिज: चुनढुङ्गा, सिलिका
(ग) प्रश्न: नेपालमा फलाम र पेट्रोलियम पदार्थ पाइने दुई-दुई ठाउँको नाम लेख्नुहोस् ।
उत्तर:
· फलाम: फुङ्लिङ (ताप्लेजुङ), लफीगढ (दाङ)
· पेट्रोलियम: दौलतपुर (बाँके), सिराही (कपिलवस्तु)
(घ) प्रश्न: नेपालमा खनिजजन्य उद्योगको विकास हुन नसक्नुको कुनै एक कारण लेख्नुहोस्।
उत्तर: आवश्यक प्रविधि र पूर्वी पूँजीको अभाव ले गर्दा खनिजजन्य उद्योगको विकास हुन सकेको छैन।
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: खनिज पदार्थको परिचय दिई देशको आर्थिक विकासमा यसको महत्त्व उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
परिचय: खनिज पदार्थ भनेको प्रकृतिबाट प्राप्त हुने, निश्चित रासायनिक संरचना भएको र खानीबाट खन्न मिल्ने मूल्यवान पदार्थ हुन्। जस्तै: सुन, चाँदी, फलाम, कोइला, चुनढुङ्गा आदि।
आर्थिक विकासमा महत्त्व:
१. उद्योगको आधार: फलाम, तामा, चुनढुङ्गा जस्ता खनिजहरू सिमेन्ट, लोहा उद्योग जस्ता ठूला उद्योगहरूको मुख्य कच्चा माल हुन्।
२.रोजगारी सिर्जना: खानी खन्ने, प्रशोधन गर्ने र उद्योग चलाउने क्रममा धेरै मानिसहरूलाई रोजगारी मिल्छ।
३.ऊर्जाको स्रोत: कोइला, प्राकृतिक ग्यास जस्ता खनिजहरू देशको ऊर्जा आवश्यकता पूरा गर्छन्।
४.आयको स्रोत: खनिज पदार्थको निकासी र आन्तरिक बिक्रीबाट सरकारलाई राजश्व प्राप्त हुन्छ र देशको अर्थतन्त्र मजबुत हुन्छ।
(ख) प्रश्न: नेपालका कुन-कुन ठाउँमा कुन-कुन खनिज पदार्थको भण्डार रहेको हुन सक्छ ? कुनै ८ ओटा खनिज पदार्थ र ती खनिज पदार्थ पाइने सम्भावित क्षेत्र उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
क्र.सं. खनिज पदार्थ पाइने सम्भावित क्षेत्र (जिल्ला)
१. तामा भोजपुर, सोलुखुम्बु, इलाम
२. फलाम ताप्लेजुङ (फुङ्लिङ), दाङ (लफीगढ)
३. सुन कालीगण्डकी नदी (स्याङ्जा, बागलुङ)
४. चुनढुङ्गा चुरे पहाडी (धादिङ, मकवानपुर, सिन्धुली)
५. सिलिका भक्तपुर, दोलखा, काभ्रेपलाञ्चोक
६. म्याग्नेसाइट दोलखा, उदयपुर
७. कोइला दाङ, सल्यान, रोल्पा
८. प्राकृतिक ग्यास/पेट्रोलियम बाँके (दौलतपुर), कपिलवस्तु (सिराही)
ख) प्रश्न: नेपालका कुन-कुन ठाउँमा कुन-कुन खनिज पदार्थको भण्डार रहेको हुन सक्छ ? कुनै ८ ओटा खनिज पदार्थ र ती खनिज पदार्थ पाइने सम्भावित क्षेत्र उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
क्र.सं. खनिज पदार्थ पाइने सम्भावित क्षेत्र (जिल्ला)
१. तामा भोजपुर, सोलुखुम्बु, इलाम
२. फलाम ताप्लेजुङ (फुङ्लिङ), दाङ (लफीगढ)
३. सुन कालीगण्डकी नदी (स्याङ्जा, बागलुङ)
४. चुनढुङ्गा चुरे पहाडी (धादिङ, मकवानपुर, सिन्धुली)
५. सिलिका भक्तपुर, दोलखा, काभ्रेपलाञ्चोक
६. म्याग्नेसाइट दोलखा, उदयपुर
७. कोइला दाङ, सल्यान, रोल्पा
८. प्राकृतिक ग्यास/पेट्रोलियम बाँके (दौलतपुर), कपिलवस्तु (सिराही)
(ग) प्रश्न: नेपालमा खनिज पदार्थको उत्खनन र उत्पादन हुन नसक्नुका ४ कारण र यस क्षेत्रको विकासमा सरकारले चाल्नुपर्ने चार उपायलाई तालिका बनाइ बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस् ।
उत्तर:
कारणहरू (Problems) समाधानका उपायहरू (Solutions)
१. उन्नत प्रविधि र पूँजीको अभाव १. निजी क्षेत्रलाई प्रोत्साहन: विदेशी लगानी र निजी क्षेत्रलाई सहज बनाउने नीति बनाउनुपर्छ।
२. पर्याप्त अनुसन्धान र खोजीको कमी २. खनिज खोजीमा लगानी: आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गरेर खनिजको खोजी र अनुसन्धान कार्य बढाउनुपर्छ।
३. कुशल मानव शक्तिको कमी ३. मानव शक्ति विकास: खनिज प्रविधि, भूविज्ञान जस्ता विषयमा तालिम र शिक्षालाई प्रोत्साहन दिनुपर्छ।
४. पहुँच र यातायातको कठिनाई ४. पूर्वाधार विकास: खानी भएका क्षेत्रमा सडक, बिजुली जस्ता पूर्वाधारको विकास गर्नुपर्छ।
नेपालको खनिज स्रोतहरूको अध्ययन गर्दा, तलका प्रमुख स्थानहरू र तिनीहरूमा पाइने खनिजहरूको सूची प्रस्तुत गरिएको छ। यी जानकारीहरू नेपालका खानी तथा भूगर्भ विभागको आधिकारिक डाटाबेस र अन्य स्रोतहरूमा आधारित छन्।
---खोजमूलक क्रियाकलाप (Research Activities)
📍 प्रमुख खनिज खानी र तिनीहरूका स्थानहरू
1. खरीधुङ्गा खानी (Kharidhunga Mine)
स्थान: सिन्धुपाल्चोक जिल्ला, बागमती प्रदेश
खनिज: म्याग्नेसाइट (Magnesite)
विशेषता: नेपालको सबैभन्दा ठूलो म्याग्नेसाइट खानीहरूमध्ये एक, जसको अन्दाजी १८० मिलियन टन अयस्कको भण्डार रहेको अनुमान गरिएको छ।
2. गुल्मी जिल्लाको खानी क्षेत्र
स्थान: गुल्मी जिल्ला, लुम्बिनी प्रदेश
खनिज: चुन (Limestone), डोलोमाइट (Dolomite)
विशेषता: उद्योगिक प्रयोगका लागि उपयुक्त उच्च गुणस्तरको चुन र डोलोमाइटको भण्डार।
3. सुनकोट खानी (Sunkot Mine)
स्थान: सुनकोट, रुकुम जिल्ला, लुम्बिनी प्रदेश
खनिज: सिल्भर (Silver), सुन (Gold)
विशेषता: सुन र सिल्भरका साना खानी क्षेत्रहरू, जसमा परम्परागत खानी प्रविधिको प्रयोग भइरहेको छ।
4. कास्की जिल्लाको खानी क्षेत्र
स्थान: कास्की जिल्ला, गण्डकी प्रदेश
खनिज: चुन (Limestone), डोलोमाइट (Dolomite)
विशेषता: उद्योगिक प्रयोगका लागि उपयुक्त उच्च गुणस्तरको चुन र डोलोमाइटको भण्डार।
📌 खनिज स्रोतहरूको नक्सा
नेपालका खनिज स्रोतहरूको विस्तृत नक्सा हेर्नका लागि तलका लिंकहरू उपयोगी छन्:
नेपालको खनिज स्रोतहरूको नक्सा (Department of Mines and Geology)
नेपालका खनिज स्रोतहरूको नक्सा (UN ESCAP)
🔍 थप जानकारीका लागि स्रोतहरू
नेपालका खनिज स्रोतहरूको अवस्थिति र वर्तमान स्थिति (NGS)
नेपालका खनिज स्रोतहरूको भूगर्भीय नियन्त्रण (ResearchGate)
==============================
६.नेपालका जलश्रोत
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: नेपालको सबैभन्दा ठुलो र लामो नदीको नाम लेख्नुहोस् ।
उत्तर:
· सबैभन्दा ठुलो (अर्थात् जलधारा सबैभन्दा बढी): सप्तकोशी
· सबैभन्दा लामो: कर्णाली
(ख) प्रश्न: नेपालका दोस्रो र तेस्रो स्तरका नदीको मुहान उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
· दोस्रो स्तरको नदीको मुहान: पहिलो स्तरको नदी (जस्तै: त्रिशूली, कालीगण्डकी, राप्ती आदि सप्तगण्डकी, कर्णाली र नारायणीमा मिल्छन्)।
· तेस्रो स्तरको नदीको मुहान: दोस्रो स्तरको नदी (जस्तै: भेरी, सेती, बुढीगण्डकी आदि कर्णाली, गण्डकीमा मिल्छन्)।
(ग) प्रश्न: नेपालको पहिलो जलविद्युत् आयोजनाको नाम र स्थापना मिति उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
· आयोजनाको नाम: फर्पिङ्ग जलविद्युत आयोजना (फर्पिङ्ग हाइड्रोपावर स्टेशन)
· स्थापना मिति: सन् १९११ ई. (१९६८ साल भदौ)
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: तपाईंले कुन-कुन क्षेत्रमा केका लागि जलस्रोतको उपयोग भएको देख्नुभएको छ ? आफ्नो जानकारीलाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस् ।
उत्तर:
हामी विभिन्न क्षेत्रहरूमा जलस्रोतको यस्तो उपयोग देख्छौं:
१. कृषि क्षेत्रमा: धान, गहुँ, तरकारी आदि बालीहरूमा सिँचाइ को लागि।
२.घरेलु क्षेत्रमा: नुहाउने, लुगा धुने, भाँडामैला सफा गर्ने, राना बनाउने जस्ता घरायसी काम को लागि।
३.ऊर्जा क्षेत्रमा: बिजुली उत्पादन (जलविद्युत) को लागि।
४.उद्योग क्षेत्रमा: सिमेन्ट, आटा, चिनी आदि उद्योगहरूमा उत्पादन प्रक्रिया र मेशिन चलाउने लागि।
५.स्वच्छतामा: घर, सडक, नहर आदि सफाइ को लागि।
६.धार्मिक तथा सांस्कृतिक क्षेत्रमा: मूर्ति, पूजासामग्री, तीर्थस्थल स्नान आदि को लागि।
(ख) प्रश्न: नेपालका नदीलाई कति स्तरमा वर्गीकरण गरिएको छ ? सङ्क्षिप्त रूपले जानकारी दिनुहोस् ।
उत्तर:
नेपालका नदीहरूलाई मुख्यतया तीन स्तर मा वर्गीकरण गरिएको छ:
१. पहिलो स्तर (First Order Streams): यी साना साना खोलाहरू हुन् जुन हिमालको ग्लासियर वा झरनाबाट सुरु हुन्छन्। यिनीहरू सिधै साना नदीमा मिल्छन्।
२.दोस्रो स्तर (Second Order Streams): जब दुई वा दुईभन्दा बढी पहिलो स्तरका खोला आपसमा मिल्छन्, त्यसबाट बन्ने नदीलाई दोस्रो स्तरको नदी भनिन्छ। (जस्तै: त्रिशूली, कालीगण्डकी)।
३.तेस्रो स्तर (Third Order Streams): जब दुई वा दुईभन्दा बढी दोस्रो स्तरका नदीहरू मिल्छन्, त्यसबाट बन्ने ठूला नदीलाई तेस्रो स्तरको नदी भनिन्छ। यिनै नेपालका मुख्य नदी प्रणालीहरू हुन्। (जस्तै: सप्तकोशी, सप्तगण्डकी, कर्णाली)।
(ग) प्रश्न: नेपालमा जलस्रोतको उपयोग हुन नसक्नुका चार कारण र यस क्षेत्रको विकास र विस्तार गर्ने उपाय उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
कारणहरू (Problems) समाधानका उपायहरू (Solutions)
१. पूर्वाधारको कमी: जलविद्युत आयोजना बनाउन महँगो र जटिल छ। १. निजी लगानी प्रोत्साहन: जलविद्युत निर्माणका लागि निजी क्षेत्रलाई सहज बनाउने नीति बनाउनुपर्छ।
२. प्रविधि र पूँजीको अभाव: आधुनिक प्रविधि र पर्याप्त पूँजी नभएकोले ठूला आयोजना हुन सक्दैनन्। २. साना तथा मझौला आयोजनाको विकास: ठूला आयोजनाभन्दा साना र मझौला आयोजनाहरू बनाउन सजिलो छ।
३. राजनीतिक इच्छाशक्तिको कमी: दीर्घकालीन योजना बनाउने र कार्यान्वयन गर्ने इच्छाशक्ति कमजोर छ। ३. क्षेत्रीय सहयोग: भारत, बंगलादेश जस्ता देशहरूसँग सहयोग गरेर बहुद्देशीय आयोजना बनाउनुपर्छ।
४. सिँचाइको पुरानो पद्धति: किसानहरूले अझै पनि पुरानो र कम क्षमताको सिँचाइ प्रविधि प्रयोग गर्छन्। ४. आधुनिक सिँचाइ प्रविधिको प्रयोग: ड्रिप इरिगेसन, स्प्रिंकलर जस्ता कम पानीमा धेरै क्षेत्र सिँच्न मिल्ने प्रविधि अपनाउनुपर्छ।
क्रियाकलाप (Activities)
पृष्ठभरिको नेपालको नक्सा बनाएर कुनै पाँच ठुला नदी र पाँचओटा ताललाई सङ्केतसहित नामकरण गर्नुहोस् ।
(ठुला नदि र ताल को नाम लेखिदिनुहोस)
mermaid
flowchart TD
A[नेपालका प्रमुख जलश्रोत] --> B[“<b>पाँच ठुला नदीहरू</b>”]
A --> C[“<b>पाँच ठुला तालहरू</b>”]
B --> B1[“<b>कर्णाली</b><br>सबैभन्दा लामो<br>”]
B --> B2[“<b>सप्तकोशी</b><br>सबैभन्दा ठुलो<br>जलधारा”]
B --> B3[“<b>गण्डकी/नारायणी</b><br>दोस्रो ठुलो”]
B --> B4[“<b>राप्ती</b><br>मध्यपश्चिमको<br>मुख्य नदी”]
B --> B5[“<b>महाकाली</b><br>पश्चिमी सीमानाको<br>नदी”]
C --> C1[“<b>फेवा ताल</b><br>पोखरा<br>सबैभन्दा ठुलो”]
C --> C2[“<b>बेगनास ताल</b><br>पोखरा<br>दोस्रो ठुलो”]
C --> C3[“<b>रुपा ताल</b><br>पोखरा<br>सानो तर महत्त्वपूर्ण”]
C --> C4[“<b>खप्तड ताल</b><br>बाजुरा<br>ऐतिहासिक”]
C --> C5[“<b>तीलिचो ताल</b><br>भोजपुर<br>पूर्वी पहाडको<br>सुन्दर ताल”]
===============================
७.विपत् व्यवस्थापन
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: एक वाक्यमा विपत्को परिभाषा लेख्नुहोस् ।
उत्तर: विपत् भनेको प्राकृतिक वा मानवजन्य कारणले गर्दा आएको त्यो आकस्मिक घटना हो जसले ज्यान, सम्पत्ति र वातावरणमा ठूलो क्षति पुर्याउँछ।
(ख) प्रश्न: प्राकृतिक र मानवीय विपत्का दुई-दुई उदाहरण लेख्नुहोस् ।
उत्तर:
· प्राकृतिक विपत्: भुइँचालो, बाढी
· मानवीय विपत्: आगलागी, सडक दुर्घटना
(ग) प्रश्न: जलउत्पन्न विपत् भनेको के हो ? एक वाक्यको परिभाषासहित दुई उदाहरण पेस गर्नुहोस् ।
उत्तर:
· परिभाषा: जलउत्पन्न विपत् भनेको पानी सम्बन्धी कारणले गर्दा आउने प्राकृतिक प्रकोप हो।
· उदाहरण: बाढी, पहिरो
(घ) प्रश्न: विपत्पश्चात तत्कालै तपाईंले पुऱ्याउन सक्ने कुनै एक सहयोगी कार्य उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर: प्रभावित परिवारलाई खानेपानी, खाना र सुरक्षित ठाउँको व्यवस्था गर्नमा सहयोग गर्नु।
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: प्राकृतिक र मानव सिर्जित विपत्विच भिन्नता छुट्याउनुहोस् ।
उत्तर:
आधार प्राकृतिक विपत् मानव सिर्जित विपत्
कारण प्रकृतिले गर्दा आउँछ। (जस्तै: भूगर्भीय, मौसमी) मानिसको गल्ती, लापरवाही वा जानाजानी गर्दा हुन्छ।
पूर्वानुमान केही हदसम्म गर्न सकिन्छ। (जस्तै: बाढी, आँधी) धेरैजसो अचानक हुन्छ, पूर्वानुमान गर्न गाह्रो।
नियन्त्रण मानिसले रोक्न सक्दैन, तर तयारी र सावधानी बढाउन सक्छ। सचेत र सावधान भएमा पूर्ण रूपमा रोक्न सकिन्छ।
उदाहरण भुइँचालो, हिमपहिरो, बाढी आगलागी, यातायात दुर्घटना, हतियार द्वन्द्व
(ख) प्रश्न: कुनै चार जलउत्पन्न प्रकोप र त्यसका कारणलाई तालिका बनाइ जानकारी दिनुहोस् ।
उत्तर:
जलउत्पन्न प्रकोप मुख्य कारणहरू
१. बाढी अत्यधिक वर्षा, नदीको बन्ध टुट्नु, हिमताल फुट्नु
२. पहिरो अत्यधिक वर्षा, जंगल कटान, पहाडको ढलान कमजोर हुनु
३. हिमपहिरो भारी हिउँ परेपछि तातो परेर हिउँ पग्लनु, भूकम्प
४. मृगी रोग सरसफाइको अभाव, सफा पानीको कमी, दूषित पानीको प्रयोग
(ग) प्रश्न: जलउत्पन्न प्रकोपको असर र निराकरणका उपायलाई तालिका बनाइ सूचीकृत गर्नुहोस् ।
उत्तर:
जलउत्पन्न प्रकोप असर (प्रभाव) निराकरणका उपायहरू
बाढी मानिसको ज्यान जान्छ, घर ध्वस्त हुन्छ, खेती बर्बाद हुन्छ। बाढी चेतावनी प्रणाली, बन्ध निर्माण, जंगल रोप्नु।
पहिरो बस्ती माटोमा छोपिन्छ, सडक बन्द हुन्छ, जमिन बर्बाद हुन्छ। पहिरो प्रवण क्षेत्रमा बस्ती नबसाउने, जंगल बचाउने।
हिमपहिरो माथि बस्ने मानिसहरूको ज्यान जान्छ, यातायात बाधित हुन्छ। हिमपहिरोको जोखिम भएको ठाउँमा बसोबास नगर्ने।
मृगी रोग रोग संक्रमण फैलिन्छ, स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पर्छ। सरसफाइ, शुद्ध पानीको उपयोग, टोक्ने दवाई खाने।
(घ) प्रश्न: विपत् व्यवस्थापनमा तपाईंले खेल्न सक्ने तीन-तीनओटा भूमिकालाई तलको तालिकामा सूचीकृत गर्नुहोस् ।
उत्तर:
विपत्को अवस्था आफ्नो भूमिका
(क) विपत् पूर्व १. जानकारी बटुल्नु: विपत् आउन सक्ने खतराबारे जानकारी हासिल गर्नु। २. तयारी गर्नु: आपतकालीन सामग्री (मसिना, पानी, बत्ती) को ब्याग तयार गर्नु। ३. जागरूकता फैलाउनु: आफन्त र साथीभाइलाई विपत् तयारीको महत्त्वबारे बताउनु।
(ख) विपत्का समयमा १. शान्त रहनु: डराएर भाग्नुभन्दा शान्त भएर सुरक्षित ठाउँमा जानु। २. सहयोग गर्नु: बूढा, बिरामी र साना बच्चाहरूलाई बचाउन र सहयोग गर्नु। ३. अफवाह नफैलाउनु: गलत खबर फैलाउनुभन्दा आधिकारिक सूचनामा विश्वास गर्नु।
(ग) विपत् पश्चात १. स्वयंसेवक बन्नु: प्रभावितहरूलाई राहत सामग्री वितरण गर्नमा सहयोग गर्नु। २. मनोसामाजिक सहयोग: प्रभावित मानिसहरूसँग कुरा गरेर उनीहरूको मनको तन्काउ कम गर्नु। ३. पुनर्निर्माणमा सहभागी हुनु: सामुदायिक कार्यमा भाग लिई पुनर्निर्माणमा आफ्नो योगदान पुर्याउनु।
==============================
८.एसिया: भौगोलिक अवस्था
यहाँ तपाईंको कक्षा ९ को सामाजिक अध्ययन (भूगोल) पाठ्यक्रमअनुसार "एसिया: भौगोलिक अवस्था" अध्यायका प्रश्नहरूको सजिलो उत्तरहरू दिइएको छ।
---
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: क्षेत्रफलका हिसाबले विश्वको सबैभन्दा ठुलो र सबैभन्दा सानो महादेशको नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर:
· सबैभन्दा ठुलो: एसिया
· सबैभन्दा सानो: अस्ट्रेलिया
(ख) प्रश्न: विश्वको सबैभन्दा अग्लो र सबैभन्दा होचो भूभागको नाम र नाम उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर:
· सबैभन्दा अग्लो: माउन्ट एभरेस्ट (नेपाल/चीन), ८,८४८.८६ मिटर
· सबैभन्दा होचो: डेड सी (मृत सागर) (जोर्डन/इजरायल), समुद्र सतहभन्दा लगभग ४३० मिटर तल
(ग) प्रश्न: क्षेत्रफलका हिसाबले विश्वको सबैभन्दा ठुलो र सबैभन्दा अग्लो स्थानमा रहेका फरक फरक दुई तालको नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर:
· क्षेत्रफलको हिसाबले ठुलो ताल: क्यास्पियन सागर
· उचाइको हिसाबले अग्लो ताल: तिलिचो ताल (नेपाल), वा पनि टिटिकाका ताल (दक्षिण अमेरिका)
(घ) प्रश्न: दुई फरक बुँदामा 'स्टेप्स' र 'टाइगा' को परिचय दिनुहोस्।
उत्तर:
· स्टेप्स (घाँसे मैदान): यो एसियाको भित्री मंगोलियामा पाइने लहरैलहर घाँस बढी र रुख कम भएको भूभाग हो। यहाँ पशुपालन मुख्य पेशा हो।
· टाइगा (कोणधारी जङ्गल): यो साइबेरियाको ठण्डा क्षेत्रमा पाइने देवदार, सल्ला जस्ता कोणधारी रुखको ठुलो जङ्गल हो।
(ङ) प्रश्न: 'पामिरको गाँठो' भनेको के हो?
उत्तर: पामिरको गाँठो भनेको मध्य एसियामा रहेको त्यो ठाउँ हो जहाँबाट हिमालय, कुनलुन, तियानसान, कराकोरम जस्ता विश्वका ठुला पर्वत शृङ्खलाहरू फैलिएका छन्।
(च) प्रश्न: एसिया महादेशका कुनै दुई ठुला 'नदी बेसिन' को नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर:
१. सिन्धु नदी बेसिन
२.गङ्गा नदी बेसिन
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: एसिया महादेशका धरातलीय स्वरूपको सूची तयार पारी मध्यवर्ती पठार र पर्वतीय क्षेत्रको भौगोलिक विशेषताबारे जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
एसियाका धरातलीय स्वरूपहरू:
१. उत्तरी मैदानी भूभाग
२.पर्वतीय भूभाग
३.पठारी भूभाग
४.मरुभूमीय भूभाग
५.द्वीपीय भूभाग
मध्यवर्ती पठार र पर्वतीय क्षेत्रको विशेषता:
· मध्यवर्ती पठार: एसियाको बीचभागमा पाइने यी पठारहरू समुद्र सतहभन्दा धेरै माथि छन्। जस्तै: तिब्बतको पठार (संसारको सबैभन्दा अग्लो पठार), पामिरको पठार। यी पठारहरू नै एसियाका ठुला नदीहरूको उद्गम स्थल हुन्। यहाँको हावापानी सुख्खा र चिसो छ।
· पर्वतीय क्षेत्र: एसियामा संसारका सबैभन्दा अग्ला हिमाली शृङ्खलाहरू पाइन्छन्। जस्तै: हिमालय, कराकोरम, कुनलुन, तियानसान। यी पर्वतहरूले एसियालाई एक प्रकारले घेरेका छन् र यहाँको हावापानी, वनस्पति र बसोबासमा ठूलो प्रभाव पार्छन्।
(ख) प्रश्न: एसिया महादेशमा पाइने कुनै चार हावापानीका बारेमा अति सङ्क्षिप्त विवरण प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर:
१. उष्ण मनसूनी हावापानी: दक्षिण र दक्षिण-पूर्वी एसियामा पाइन्छ। यहाँ गर्मीमा प्रशस्त वर्षा र जाडोमा सुख्खा मौसम हुन्छ।
२.शीतोष्ण मनसूनी हावापानी: पूर्वी एसिया (चीन, जापान) मा पाइन्छ। यहाँ जाडो र गर्मी दुवै स्पष्ट हुन्छन् र वर्षा मध्यम मात्रामा हुन्छ।
३.मरुभूमीय हावापानी: पश्चिम एसिया (अरब, इरान) र मध्य एसियामा पाइन्छ। यहाँ वर्षा न्यून र तापक्रम दिनमा धेरै तातो र रातमा चिसो हुन्छ।
४.टुण्ड्रा हावापानी: एसियाको उत्तरी साइबेरियामा पाइन्छ। यहाँ धेरै जाडो हुन्छ र जमिन लामो समयसम्म हिउँले ढाकिएको हुन्छ।
(ग) प्रश्न: एसिया महादेशमा पाइने फरक-फरक कुनै चार प्रकारका वनस्पतिका बारेमा छोटो छोटो जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
१. उष्णकटिबन्धीय सदाबहार वन: दक्षिण र दक्षिण-पूर्वी एसियाका वर्षा बढी भएका क्षेत्रमा पाइन्छ। यहाँका रुखहरू हरियै र घना छन्। (जस्तै: रबर, बाँस)
२.पतझर वन (मौसमी वन): जहाँ वर्षा सिमित मात्रामा हुन्छ, त्यस्ता क्षेत्रमा पाइन्छ। गर्मीमा पात लाग्छ र सुख्खा याममा पात झर्छ। (जस्तै: साल, सगौं)
३.कोणधारी वन (टाइगा): साइबेरियाको ठण्डा क्षेत्रमा पाइन्छ। यहाँ देवदार, सल्ला जस्ता कोणधारी रुखहरू पाइन्छन्।
४.स्टेपीज (घाँसे मैदान): मंगोलिया लगायतका सुख्खा भित्री भागमा पाइन्छ। यहाँ लहरैलहर घाँस मात्र हुन्छ, रुख हुँदैन।
(घ) प्रश्न: 'एसियालाई विविधतायुक्त विषमताको महादेश भनिन्छ।' यस भनाइलाई कुनै चारओटा तथ्यद्वारा पुष्टि गर्नुहोस्।
उत्तर:
एसियालाई विविधतायुक्त विषमताको महादेश भन्नुको कारण यहाँ भेटिने यी चार विषमताहरू हुन्:
१. भौगोलिक विषमता: एसियामा संसारको सबैभन्दा अग्लो स्थान सगरमाथा (८,८४८ मी.) र सबैभन्दा होचो स्थान मृत सागर (समुद्र सतहभन्दा ४३० मी. तल) पर्छ। एउटै महादेशमा यस्तो ठूलो भौगोलिक फरक कतै पाइँदैन।
२.जलवायुको विषमता: एसियामा संसारको सबैभन्दा वर्षा बढी हुने ठाउँ (मौसिनराम, भारत) र सबैभन्दा सुख्खा मरुभूमि (गोबी, मंगोलिया) पनि छ। एउटै ठाउँमा तातो मरुभूमि र हिमाली क्षेत्र छन्।
३.सांस्कृतिक विषमता: एसियामा विश्वका प्रमुख धर्महरू (हिन्दु, बौद्ध, इस्लाम, ईसाई) को उत्पत्ति भएको हो। सयभन्दा बढी भाषा बोलिने, विभिन्न खानेबाने, लागेपहिरे र चलनचल्ती भेटिन्छन्।
४.आर्थिक विषमता: एसियामा जापान, सिङ्गापुर जस्ता धनी देशहरू छन् भने नेपाल, अफगानिस्तान जस्ता गरिब देशहरू पनि छन्। एकतिर आधुनिक सहर छन् भने अर्कोतिर पारम्परिक गाउँघर छन्।
---
क्रियाकलाप
प्रश्न १: एसियाको Outline नक्सा तयार गरी तथ्यलाई सही ठाउँमा भर्नुहोस्।
यो क्रियाकलापको लागि तपाईंले कागजमा एसियाको बाह्यरेखा नक्सा बनाउनुपर्छ। यहाँ तपाईंको लागि सबै तथ्यहरूको सूची दिइएको छ जुन तपाईंले आफ्नो नक्सामा समावेश गर्नुपर्छ।
राजधानीहरू:
· बग्दाद (इराक)
· रियाद (साउदी अरब)
· तेहरान (इरान)
· काबुल (अफगानिस्तान)
· इस्लामाबाद (पाकिस्तान)
· दिल्ली (भारत)
· काठमाडौं (नेपाल)
· बेइजिङ (चीन)
· टोकियो (जापान)
· ताइपेई (ताइवान)
· मनिला (फिलिपिन्स)
सागर र खाडीहरू:
· प्रशान्त महासागर (पूर्वमा)
· हिन्द महासागर (दक्षिणमा)
· आर्कटिक महासागर (उत्तरमा)
· बङ्गालको खाडी (दक्षिण-पूर्वमा)
· अरेबियन सागर (दक्षिण-पश्चिममा)
· मृत सागर (पश्चिमी एसियामा)
· क्यास्पियन सागर (मध्य एसियामा)
नदीहरू:
· सिन्धु नदी (पाकिस्तान)
· गंगा नदी (भारत/बंगलादेश)
· यांग्त्जी नदी (चीन)
· युफ्रेटस नदी (पश्चिमी एसिया)
· टाइग्रिस नदी (पश्चिमी एसिया)
· लेना नदी (रूस/साइबेरिया)
मरुभूमिहरू:
· गोबी मरुभूमि (मंगोलिया/चीन)
· थार मरुभूमि (भारत/पाकिस्तान)
पर्वत र हिमशृङ्खलाहरू:
· हिमालय शृङ्खला
· सगरमाथा (हिमालयभित्र)
· तियानशान शृङ्खला (मध्य एसिया)
· कुनलुन शृङ्खला (मध्य एसिया)
· काराकोरम शृङ्खला (मध्य एसिया)
अन्य:
· बैकाल ताल (रूस - संसारको सबैभन्दा गहिरो ताल)
· पामिरको गाँठो (मध्य एसिया)
· टाइगा (साइबेरियाको कोणधारी जङ्गल)
· स्टेप्स (मंगोलियाको घाँसे मैदान)
---
प्रश्न २: एसियाको मुख्य नदी, ताल र हिमश्रङ्खलाको नाम दिनुहोस् बुलेटमा।
एसियाका मुख्य नदीहरू:
· यांग्त्जी नदी (चीन)
· गंगा नदी (भारत)
· सिन्धु नदी (पाकिस्तान)
· येनिसी नदी (रूस)
· ह्वाङ्हो (पहेलो नदी) (चीन)
· मेकोंग नदी (दक्षिण-पूर्व एसिया)
एसियाका मुख्य तालहरू:
· क्यास्पियन सागर (संसारको सबैभन्दा ठुलो ताल)
· बैकाल ताल (संसारको सबैभन्दा गहिरो ताल)
· अरल सागर
· मृत सागर
एसियाका मुख्य हिमश्रङ्खलाहरू:
· हिमालय पर्वत शृङ्खला
· कराकोरम पर्वत शृङ्खला
· हिन्दुकुश पर्वत शृङ्खला
· कुनलुन पर्वत शृङ्खला
· तियानशान पर्वत शृङ्खला
· उराल पर्वत शृङ्खला
===============================
, यहाँ तपाईंको कक्षा ९ को सामाजिक अध्ययन (भूगोल) पाठ्यक्रमअनुसार "एसिया : जनजीवन" अध्यायका प्रश्नहरूको सजिलो उत्तरहरू दिइएको छ।
---
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: 'स्टेप्स' र 'टाइगा' को आर्थिक महत्त्वलाई एक-एक बुँदामा उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
· स्टेप्स: यसको घाँसले पशुपालन (गाई, भेंडा, घोडा) को लागि उत्कृष्ट चरण उपलब्ध गराउँछ।
· टाइगा: यसको देवदार, सल्ला जस्ता कोणधारी रुखहरू इमारती काठ र कागज उद्योगको मुख्य स्रोत हुन्।
(ख) प्रश्न: ऊँटलाई किन मरुभूमिको जहाज भनिन्छ ?
उत्तर: किनभने ऊँटले लामो समयसम्म पानी नखाएर पनि सहजै मरुभूमिको कठोर यात्रा गर्न सक्छ र मानिस र सामान ढोँछ, जस्तो कि जहाजले पानीमा गर्छ।
(ग) प्रश्न: दक्षिण एसियाली क्षेत्रमा पर्ने कुनै दुई भूपरिवेष्ठित राष्ट्रको नाम लेख्नुहोस् ।
उत्तर:
१. नेपाल
२.भुटान
(घ) प्रश्न: मरुभूमि भएर पनि अरेबेरियन राष्ट्रको आर्थिक तथा सामाजिक जीवनस्तर किन उच्च छ ? दुई कारण प्रस्तुत गर्नुहोस् ।
उत्तर:
१. पेट्रोलियम र प्राकृतिक ग्यास को विशाल भण्डार र निकासी।
२.ती आयबाट उच्चस्तरीय शिक्षा, स्वास्थ्य र पूर्वाधार (सडक, हवाईअड्डा) को विकास।
(ङ) प्रश्न: दक्षिण र पश्चिम एसियालाई कुन-कुन धर्म-संस्कृतिको उद्गमस्थल मानिन्छ । दुई बुँदामा जानकारी दिनुहोस् ।
उत्तर:
· दक्षिण एसिया: हिन्दु धर्म र बौद्ध धर्म को उद्गमस्थल हो।
· पश्चिम एसिया: इस्लाम धर्म र यहूदी धर्म को उद्गमस्थल हो।
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: आर्थिक महत्त्वका दृष्टिले 'स्टेप्स' र 'टाइगा' बिच तुलना गर्नुहोस।
उत्तर:
आधार स्टेप्स (घाँसे मैदान) टाइगा (कोणधारी जङ्गल)
मुख्य आर्थिक क्रियाकलाप पशुपालन (घोडा, भेंडा, बोका पाल्ने) वन व्यवसाय (काठ कटाई, कागज उद्योग)
उत्पादन ऊन, मासु, दुध जस्ता पशु उत्पादन इमारती काठ, प्लाईवुड, कागज
जनजीवन मानिसहरू घुमन्ते जीवनशैली (खानेबास) बिताउँछन्। मानिसहरू स्थायी बस्तीमा बस्छन् र वन व्यवसायमा संलग्न हुन्छन्।
कृषि सिँचाइको सुविधा भएमा गहुँ जस्ता बाली उब्जाउँछ। कृषिको लागि उपयुक्त हुँदैन।
(ख) प्रश्न: एसिया महादेशको पश्चिमी र पूर्वी क्षेत्रको जीवनशैलीबिच तुलना गर्नुहोस् ।
उत्तर:
आधार पश्चिमी एसिया (अरब, इरान) पूर्वी एसिया (चीन, जापान)
धर्म इस्लाम प्रमुख धर्म हो। बौद्ध, शिन्टो, कन्फ्युशियस लगायत धर्महरू प्रचलित छन्।
आर्थिक आधार पेट्रोलियम र प्राकृतिक ग्यास मा निर्भर। विनिर्माण उद्योग, प्रविधि र कृषि मा निर्भर।
बस्ती मरुभूमि भएकोले नदीको किनार र सहरमा बस्ती केन्द्रित। तटीय मैदान र नदी उपत्यकाहरूमा बस्ती घना।
संस्कृति अरबी संस्कृति प्रभावी, महिलाले हिजाब लगाउने चलन। चिनियाँ र जापानी संस्कृति प्रभावी, समूहमा काम गर्ने चलन।
(ग) प्रश्न: एसिया महादेशमा तपाईं बसोबास गर्ने क्षेत्रको नामलाई शीर्षक बनाएर आर्थिक तथा सामाजिक गतिविधिका बारेमा छोटो छोटो जानकारी दिनुहोस्। (सुनसरी जिल्लाको)
उत्तर:
शीर्षक: सुनसरी जिल्ला (तराई क्षेत्र) को आर्थिक तथा सामाजिक जीवन
· आर्थिक गतिविधिहरू:
· कृषि: यहाँको मुख्य पेशा कृषि हो। धान, गहुँ, मकै, जुट, तोरी लगायतका बालीहरू उब्जाउँछन्।
· उद्योग: चिनी, चिया, जुट, आटा जस्ता कृषि आधारित उद्योगहरू पाइन्छन्।
· व्यापार: भारतसँग जोडिएको सीमा भएकोले कृषि उत्पादन र दैनिक उपभोग्य वस्तु को क्रय-विक्रय व्यापार सक्रिय छ।
· सामाजिक गतिविधिहरू:
· जनसंख्या: यहाँ मधेसी, थारु, राजवंशी लगायत विभिन्न जातजातिको बसोबास छ। हिन्दु र मुस्लिम धर्म दुवै पाइन्छन्।
· चाडपर्व: दशैं, तिहार, होली, ईद, मुहर्रम जस्ता साझा चाडपर्व मनाइन्छ।
· सामाजिक चलन: पर्दा प्रथा, गीत-नाच, विवाह जस्ता परम्परागत चलनहरू पाइन्छन्।
(घ) प्रश्न: दायाँको चित्र हेरी सोधिएका प्रश्नको जवाफ दिनुहोस् : (चित्रमा उटले मरुभूमिमा गा गाडा तान्दैछ)
(अ) प्रस्तुत चित्रले कुन हावापानीको क्षेत्रलाई सङ्केत गरेको छ ?
उत्तर: चित्रले उष्ण मरुस्थलीय हावापानी (Hot Desert Climate) को क्षेत्रलाई सङ्केत गरेको छ।
(आ) उँटलाई किन मरुभूमिको जहाज भनिन्छ ?
उत्तर: उँटलाई मरुभूमिको जहाज भनिन्छ किनभने:
· उनीहरूले लामो दूरी बिना पानी र खाना को यात्रा गर्न सक्छन्।
· उनीहरूको कूबड (hump) मा चरबी जम्मा हुन्छ जसबाट उनीहरूले ऊर्जा प्राप्त गर्छन्।
· उनीहरूले भारी बोकील पनि मरुभूमिको टाढा स्थानमा पुर्याउन सक्छन्, जस्तै जहाजले सामान लैजान्छ।
(इ) उष्ण मरुस्थलीय क्षेत्र गर्मी र सुक्खा हावापानीमा पर्ने भएर पनि किन साउदी अरेबियाको जीवनस्तर उच्च कोटीको छ ? कारण दिनुहोस् ।
उत्तर: साउदी अरेबियाको जीवनस्तर उच्च छ किनभने:
(इ) उष्ण मरुस्थलीय क्षेत्र गर्मी र सुक्खा हावापानीमा पर्ने भएर पनि किन साउदी अरेबियाको जीवनस्तर उच्च कोटीको छ ? कारण दिनुहोस् ।
उत्तर: साउदी अरेबियाको जीवनस्तर उच्च छ किनभने:
1. पेट्रोलियमको विशाल भण्डार: देशको अर्थतन्त्र पेट्रोलियम र प्राकृतिक ग्यासको निकासीमा आधारित छ, जसले ठूलो राष्ट्रिय आय प्रदान गर्छ।
2. तेल आयको उपयोग: तेलबाट भएको आयले देशले आधुनिक पूर्वाधार (सडक, विद्यालय, अस्पताल) निर्माण गर्न मद्दत गरेको छ र नागरिकहरूलाई उच्चस्तरीय सेवा प्रदान गर्छ।
===============================
१०.युरोप : भौगोलिक अवस्था"
यहाँ तपाईंको कक्षा ९ को सामाजिक अध्ययन (भूगोल) पाठ्यक्रमअनुसार "युरोप : भौगोलिक अवस्था" अध्यायका प्रश्नहरूको सजिलो उत्तरहरू दिइएको छ।
---
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: युरोपलाई किन प्रायद्वीप भनिन्छ ? एक वाक्यमा अर्थ खुलाउनुहोस्।
उत्तर: युरोपलाई प्रायद्वीप भनिन्छ किनभने यो तीनतर्फबाट सागरले घेरिएको छ र एसिया सँग मात्र जमिनबाट जोडिएको छ।
(ग) प्रश्न: दक्षिण युरोपमा हिउँदे वर्षा हुनुको भौगोलिक कारणलाई एक वाक्यमा स्पष्ट पार्नुहोस्।
उत्तर: हिउँदमा भूमध्य सागरको तातो र नमीयुक्त हावा दक्षिण युरोपतर्फ सर्छ र त्यहाँका पर्वतहरूसँग टकराएपछि वर्षा गराउँछ।
(घ) प्रश्न: 'पश्चिम युरोपमा वर्षभरि नै हल्का वर्षा हुन्छ।' एक वाक्यमा मुख्य कारण लेख्नुहोस्।
उत्तर: किनभने उत्तरी अटलाण्टिक महासागरबाट आउने गर्म र नमीयुक्त हावा (उत्तर पश्चिमी मनसुन) ले वर्षभरि वर्षा गराउँछ।
(ङ) प्रश्न: मध्य तथा पूर्वी युरोपमा ज्यादै कम वर्षा हुनुको मुख्य कारणलाई एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर: किनभने यो क्षेत्र सागरबाट टाढा पर्छ र पश्चिमबाट आउने वर्षाको हावालाई पश्चिमी पर्वतले रोकिदिन्छ।
(च) प्रश्न: युरोप महादेशका दुई पर्वत शृङ्खला र दुई प्रसिद्ध नदीको नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर:
· पर्वत शृङ्खला: अल्प्स पर्वत, युराल पर्वत
· प्रसिद्ध नदी: डेन्युब नदी, भोल्गा नदी
(छ) प्रश्न: युरोपको एक सर्वोच्च शिखर र सबैभन्दा लामो नदीको नाम र नाप उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर:
· सर्वोच्च शिखर: माउन्ट एल्ब्रुस, उचाइ: ५,६४२ मिटर
· सबैभन्दा लामो नदी: भोल्गा नदी, लम्बाइ: लगभग ३,६९० किलोमिटर
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: युरोपको मुख्य भौगोलिक क्षेत्र (धरातलीय स्वरूप) को सूची तयार पारी सङ्क्षिप्त रूपमा जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
युरोपलाई मुख्य रूपमा चार भौगोलिक क्षेत्रमा बाँड्न सकिन्छ:
१. उत्तरी पर्वतीय क्षेत्र: यसमा स्क्यान्डिनेभियन पर्वत, स्कटल्याण्डको पहाडी भूभाग पर्छन्। यो क्षेत्र हिउँ र हिमनदीले ढाकिएको छ।
२.मध्यवर्ती विशाल मैदान: यो युरोपको सबैभन्दा ठुलो भूभाग हो जुन फ्रान्स देखि रूससम्म फैलिएको छ। यो क्षेत्र कृषिको लागि अत्यन्त उपयुक्त र जनसंख्या घनत्व बढी भएको छ।
३.दक्षिणी पर्वतीय क्षेत्र: यसमा अल्प्स, पाइरेनिज, कार्पथियन जस्ता ठुला पर्वत शृङ्खलाहरू पर्छन्। युरोपको सबैभन्दा अग्लो शिखर एल्ब्रुस यहीँ छ।
४.दक्षिणी प्रायद्वीपीय क्षेत्र: यसमा आइबेरियन, इटालियन र बाल्कन प्रायद्वीपहरू पर्छन्। यी क्षेत्रहरू पनि पर्वतीय छन् तर तिनको तटीय भागहरूमा उपजाऊ मैदान पनि छन्।
(ख) प्रश्न: 'जहाँ जस्तो हावापानी पाइन्छ, त्यहाँ त्यस्तै विशेषता भएको वनस्पति पाइन्छ।' युरोपमा पाइने हावापानी र वनस्पतिको सन्दर्भलाई जोडेर चार बुँदा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर:
१. भूमध्यसागरीय हावापानी र वनस्पति: दक्षिणी युरोपमा गर्मी सुख्खा र जाडो पानी पर्ने हुन्छ। यहाँ हार्ड-लीफ वनस्पति पाइन्छ जसले सुख्खा सहन सक्छ। जस्तै: जैतून, अङ्गुर, कork ओक।
२. समुद्री हावापानी र वनस्पति: पश्चिमी युरोपमा हल्का शीत र वर्षा हुन्छ। यहाँ पतझर वन (Oak, Elm) र घाँसे मैदान पाइन्छन् जुन यस प्रकारको हावापानीमा राम्रोसँग बढ्छन्।
३. कोणधारी वन हावापानी र वनस्पति: उत्तरी र पूर्वी युरोप (स्क्यान्डिनेभिया, रूस) मा लामो र चिसो जाडो हुन्छ। यहाँ टाइगा नाम गरिएको कोणधारी वन (Pine, Fir, Spruce) पाइन्छ जसले ठण्डा सहन सक्छ।
४. स्टेपीज हावापानी र वनस्पति: दक्षिण-पूर्वी युरोप (युक्रेन) मा सुख्खा र चिसो जाडो हुन्छ। यहाँ स्टेपीज नाम गरिएको लहरैलहर घाँस मात्र उम्रन सक्छ, ठुला रुख हुँदैनन्।
(ग) प्रश्न: भूमध्यसागरीय हावापानीलाई किन संसारको फलफूलको बगैंचा भनिन्छ, कारण दिनुहोस्।
उत्तर:
भूमध्यसागरीय हावापानीलाई संसारको फलफूलको बगैंचा भनिन्छ किनभने:
· यस क्षेत्रको हावापानी (गर्मी सुख्खा, जाडोमा हल्का वर्षा) फलफूल तथा नगदे बालीहरूको लागि एकदमै उपयुक्त छ।
· यहाँ जैतून, अङ्गुर, संत्रा, निम्बू, अंजीर, बदाम, कीवी लगायतका धेरै प्रकारका फलफूल र नगदे बालीहरू उत्कृष्ट गुणस्तरमा उब्ज्छन्।
· यी फलफूलहरू विश्वभर निर्यात हुन्छन् र यस क्षेत्रको अर्थतन्त्रको मुख्य आधार हुन्।
(घ) प्रश्न: तालिका बनाएर युरोप महादेशका सन्दर्भमा सङ्क्षिप्त रूपमा जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
शब्द युरोपमा यसको अर्थ र स्थान
टाइगा वनस्पति युरोपको उत्तरी र पूर्वी भाग (स्क्यान्डिनेभिया, रूस) मा पाइने देवदार, सल्ला जस्ता कोणधारी रुखको ठुलो जङ्गल।
स्टेप्स दक्षिण-पूर्वी युरोप (युक्रेनको मैदान) मा पाइने घाँसले मात्र भरिएको सुख्खा मैदान, जहाँ कृषि र पशुपालन हुन्छ।
प्रायद्वीपको पनि प्रायद्वीप युरोप लाई नै भनिन्छ किनभने एसिया सँग मात्र जोडिएको र तीनतर्फ सागरले घेरिएको हुनाले।
हिउँदे वर्षा दक्षिणी युरोप (भूमध्यसागरीय क्षेत्र) मा हुने वर्षा जुन हिउँदमा मात्र हुन्छ र गर्मी सुख्खा हुन्छ।
---
सिर्जनात्मक कार्य
प्रश्न: एसिया महादेशको Out-line नक्सा निर्माण गरी निम्नप्रकारका तथ्याङ्कलाई सही ठाउँमा, सफा गरी, उपयुक्त केत दिएर भर्नुहोस्।
यो क्रियाकलापको लागि तपाईंले कागजमा युरोप को बाह्यरेखा नक्सा बनाउनुपर्छ। यहाँ तपाईंको लागि सबै तथ्यहरूको सूची दिइएको छ जुन तपाईंले आफ्नो नक्सामा समावेश गर्नुपर्छ। (नोट: प्रश्नमा एसिया भनिएको छ तर दिइएका तथ्यहरू युरोपका छन्, त्यसैले युरोपको नक्सा बनाउनुहोस्।)
१. महासागर:
· आन्ध्र महासागर (पश्चिममा)
· आर्कटिक महासागर (उत्तरमा)
२. सागर र ताल:
· भूमध्यसागर (दक्षिणमा)
· बाल्टिक सागर (उत्तर-मध्यमा)
· कृष्ण सागर (दक्षिण-पूर्वमा)
· क्यास्पियन सागर (दक्षिण-पूर्वमा)
· बे अफ बिस्के (पश्चिमी तटमा)
· ओनेगा ताल (रूसमा, उत्तर-पूर्वमा)
३. पर्वत:
· ककेशस पर्वत श्रेणी (दक्षिण-पूर्वमा, क्यास्पियन र कृष्ण सागरबीच)
· युराल पर्वत श्रेणी (पूर्वमा, युरोप र एसियालाई अलग गर्छ)
· अल्प्स पर्वत श्रेणी (मध्य-दक्षिणमा)
· माउन्ट एल्ब्रुस (ककेशस पर्वतमा, युरोपको सबैभन्दा अग्लो शिखर)
४. ठाउँ:
· रोम, पेरिस, लन्डन, लिस्बन, ओस्लो, एथेन्स (राजधानीहरू)
· मस्को (रूसको राजधानी, युरोपको पूर्वी भागमा)
· टाइगा क्षेत्र (उत्तरी युरोप - स्क्यान्डिनेभिया, रूस)
· स्टेप्स क्षेत्र (दक्षिण-पूर्वी युरोप - युक्रेन)
· हिउँदमा पानी पर्ने क्षेत्र (दक्षिणी युरोप - भूमध्यसागरीय तट)
· वर्षभरि पानी पर्ने क्षेत्र (पश्चिमी युरोप - बेलायत, फ्रान्सको पश्चिमी भाग)
५. नदी:
· डेन्युब नदी (मध्य युरोपबाट बगेर कृष्ण सागरमा मिल्छ)
· भोल्गा नदी (रूसमा, क्यास्पियन सागरमा मिल्छ, युरोपको सबैभन्दा लामो)
६. अन्य:
· आइबेरियन प्रायद्वीप (दक्षिण-पश्चिममा - स्पेन, पोर्तुगल)
· जिब्राल्टर जलसंयोजक (भूमध्यसागर र आन्ध्र महासागरलाई जोड्ने साँघुरो पानी)
· उत्तरी उच्चभूमि (स्क्यान्डिनेभिया) (उत्तरमा - नर्वे, स्वीडेन)
· मध्य क्षेत्रको मैदान (युरोपको विशाल मध्य भाग, फ्रान्स देखि रूससम्म)
===============================
११.युरोप : जनजीवन
यहाँ तपाईंको कक्षा ९ को सामाजिक अध्ययन (भूगोल) पाठ्यक्रमअनुसार "युरोप : जनजीवन" अध्यायका प्रश्नहरूको सजिलो उत्तरहरू दिइएको छ।
---
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: युरोपमा प्रचलित दुई भाषा र दुई धर्मको नाम उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तर:
· भाषा: अङ्ग्रेजी, फ्रेन्च
· धर्म: ईसाई धर्म, इस्लाम धर्म
(ख) प्रश्न: युरोपको आर्थिक उन्नतिमा सहयोग पुऱ्याउने दुई सागरको नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर: उत्तरी सागर र भूमध्य सागर
(ग) प्रश्न: 'टाइगा' वनस्पतिको आर्थिक महत्त्वलाई एक वाक्यमा जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर: टाइगा वनस्पतिबाट इमारती काठ, कागज लगायत विभिन्न वनजन्य उत्पादन प्राप्त हुन्छ जसले वन उद्योगलाई बढावा दिन्छ।
(घ) प्रश्न: 'स्टेप्स' घाँसेमैदानको आर्थिक महत्त्वलाई एक वाक्यमा जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर: स्टेप्स घाँसेमैदान गहुँ जस्ता अन्न बाली उत्पादन र पशुपालन को लागि प्रसिद्ध छ।
(ङ) प्रश्न: युरोपमा बढी फलफूल उत्पादन गर्ने मुख्य दुई भूमध्यसागरीय क्षेत्रका देशको नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर: स्पेन र इटाली
(च) प्रश्न: यदि तपाईंको परिवार मध्य तथा पूर्वी युरोपमा हुनु भएको भए त्यहाँको भौगोलिक वातावरणअनुसार कुन-कुन दुई पेसामा सङ्लग्न हुनुहुन्थ्यो ? जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
१. कृषि (गहुँ, जौ, आलु र चुकन्दर उत्पादन)
२.पशुपालन (गाई, भेंडा पालेर दुध, मासु र ऊन उत्पादन)
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: युरोपमा अवस्थित स्टेप्स घाँसे मैदानको आर्थिक महत्त्व उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर:
युरोपको स्टेप्स घाँसे मैदान (विशेष गरी युक्रेन र रूसमा) को ठुलो आर्थिक महत्त्व छ:
१. अन्नको भण्डार: यो क्षेत्र गहुँ, मकै, जौ, राई जस्ता अन्न बालीको उत्पादनमा अग्रणी छ र यसलाई "युरोपको अन्नको भण्डार" भनिन्छ।
२.पशुपालन: यहाँको घाँसले गाई, भेंडा, घोडा पाल्न उत्कृष्ट वातावरण प्रदान गर्छ, जसबाट दुध, मासु, ऊन जस्ता मूल्यवान पशु उत्पादनहरू प्राप्त हुन्छन्।
३.कृषि आधारित उद्योग: अन्न र पशु उत्पादनहरूले स्थानीय स्तरमा आटा, दुध, चिसो मासु जस्ता उद्योगहरूको विकास गराएको छ।
(ख) प्रश्न: 'युरोपका सामुद्रिक किनार मत्स्य व्यवसाय र व्यापारका लागि प्रसिद्ध छन्।' यस भनाइलाई उपयुक्त कारणद्वारा पुष्टि गर्नुहोस्।
उत्तर:
यो भनाइ पूर्ण रूपमा सही छ। यसका प्रमुख कारणहरू यी हुन्:
१. मत्स्य व्यवसायको लागि अनुकूल: युरोपको उत्तरी सागर र आन्ध्र महासागर को पानी माछाको लागि धेरै उपयुक्त छ। विशेष गरी नर्वे, आइसल्याण्ड, डेनमार्क जस्ता देशहरू आधुनिक माछा मार्ने जहाज र प्रविधिको प्रयोग गरेर ठूलो मात्रामा माछा मार्छन्।
२.व्यापारिक जडान: युरोपको लामो तटरेखा र ह्याम्बर्ग, रटरड्याम, एन्टवर्प जस्ता ठूला बन्दरगाहहरूले विश्वव्यापी समुद्री व्यापार लाई सजिलो बनाएका छन्। यी बन्दरगाहहरूबाट औद्योगिक वस्तु, कच्चा माल, कृषि उत्पादनहरूको आयात-निर्यात हुन्छ।
३.नहर प्रणाली: भोल्गा-डेन्युब नहर जस्ता आन्तरिक जलमार्गहरूले सागरलाई भित्री भागसँग जोडेर व्यापार र यातायातलाई थप सहज बनाएका छन्।
(ग) प्रश्न: युरोपियन राष्ट्र जस्तै आर्थिक विकास गर्न नेपालले के गर्नुपर्छ ? तालिका बनाएर सङ्क्षिप्त जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
क्रम सं. युरोपबाट सिक्नुपर्ने पाठ नेपालले गर्नुपर्ने कार्य
(क) कृषि क्रान्ति गर्नुपर्ने आधुनिक सिँचाइ प्रविधि, उन्नत बिउ, रासायनिक मलको प्रयोग गरेर कृषि उत्पादनत्व बढाउनुपर्छ। साना जोतलाई ठूलो बनाएर यान्त्रिकीकरण गर्नुपर्छ।
(ख) वैकल्पिक ऊर्जा उत्पादन गर्ने नेपालमा पानीको प्रचुर सम्भावना छ। युरोपले जलविद्युतमा जस्तो जोड दिएजस्तै नेपालले पनि ठूला र साना जलविद्युत आयोजनाहरू निर्माण गरेर आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ र निर्यात गर्नुपर्छ।
(ग) कृषिजन्य उद्योगको विस्तार गर्ने कृषिले दिने कच्चा माल (दुध, फलफूल, अन्न) लाई नै औद्योगिक रूपमा प्रशोधन गरेर मूल्यवान वस्तु (चिसो दुध, रस, बिस्कुट) बनाएर बजारमा पुर्याउनुपर्छ।
(घ) पर्यटन उद्योगमा जोड दिने युरोप जस्तै नेपालले पनि आफ्नो प्राकृतिक सुन्दरता, साहसिक पर्यटन, सांस्कृतिक विरासतलाई विश्वबजारमा राम्ररी प्रचार गरेर पर्यटनलाई प्रमुख आयको स्रोत बनाउनुपर्छ। पर्यटकहरूलाई उच्चस्तरीय सेवा प्रदान गर्नुपर्छ।
===============================
१२.अस्ट्रेलिया : भौगोलिक अवस्था
यहाँ तपाईंको कक्षा ९ को सामाजिक अध्ययन (भूगोल) पाठ्यक्रमअनुसार "अस्ट्रेलिया : भौगोलिक अवस्था" अध्यायका प्रश्नहरूको सजिलो उत्तरहरू दिइएको छ।
---
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: अस्ट्रेलियालाई मध्य भागबाट कुन काल्पनिक रेखाले काटेको देखिन्छ ?
उत्तर: मकर रेखा (Tropic of Capricorn) ले अस्ट्रेलियालाई मध्य भागबाट काटेको छ।
(ख) प्रश्न: 'नेपाल र अस्ट्रेलियाको हावापानी ठिक विपरीत किसिमले चल्ने गर्छ।' एक वाक्यमा मुख्य कारण लेख्नुहोस्।
उत्तर: किनभने नेपाल उत्तरी गोलार्धमा र अस्ट्रेलिया दक्षिणी गोलार्धमा अवस्थित छ, जसकारण तिनीहरूको रितु (ऋतु) एकै समयमा विपरीत हुन्छन्।
(ग) प्रश्न: 'डाउन्स' नामक घाँसेमैदानको कुनै एउटा आर्थिक महत्त्व लेख्नुहोस्।
उत्तर: डाउन्स घाँसेमैदान भेडा पाल्ने को लागि प्रसिद्ध छ, जसबाट ऊन उत्पादन हुन्छ।
(घ) प्रश्न: मरुस्थलीय क्षेत्रमा पाइने वनस्पतिहरू किन लामो जरा, चिल्लो डाँठ, कम पात भएका हुन्छन् ? आफ्नो ज्ञानलाई एक वाक्यमा पस्किनुहोस्।
उत्तर: किनभने यी विशेषताहरूले सुख्खा वातावरणमा पानीको मात्रा संरक्षण गर्न मद्दत गर्छन्।
(ङ) प्रश्न: अस्ट्रेलियाको एक महत्त्वपूर्ण नदी र एक सर्वोच्च हिमालको नाम र नाप लेख्नुहोस्।
उत्तर:
· महत्त्वपूर्ण नदी: मर्रे-डार्लिङ नदी, लम्बाइ: लगभग २,५०० किमी
· सर्वोच्च हिमाल: माउन्ट कोस्युस्को, उचाइ: २,२२८ मिटर
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: तपाईंले अस्ट्रेलिया र नेपालको धरातलीय स्वरूपमा कस्तो भिन्नता पाउनुभयो ? तीन-तीन बुँदामा तालिका बनाइ तुलना गर्नुहोस्।
उत्तर:
आधार नेपाल अस्ट्रेलिया
समग्र स्वरूप पर्वतीय देश, हिमाल, पहाड, तराई गरी तीन भागमा विभाजित। महाद्वीपीय पठार, अधिकांश भूभाग समथर र पठाली।
सबैभन्दा अग्लो बिन्दु सगरमाथा (८,८४८ मी.), संसारको अग्लो शिखर। माउन्ट कोस्युस्को (२,२२८ मी.), एक न्यानो पर्वत।
प्रमुख भू-आकृतिहरू हिमाल, हिमनदी, हिमताल, गह्रौं उपत्यका। मरुभूमि, घाँसे मैदान (डाउन्स), प्रवाल भित्ता (ग्रेट बेरियर रिफ)।
(ख) प्रश्न: अस्ट्रेलियामा पाइने कुनै चार हावापानी र वनस्पतिका सम्बन्धलाई सङ्क्षिप्त रूपमा जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
१. उष्णकटिबन्धीय वर्षावन हावापानी (उत्तरी क्षेत्र): यहाँ गर्मी र नमी बढी हुन्छ। यसैकारण यहाँ घना सदाबहार वर्षावन पाइन्छ, जसमा ठूला र हरियाल रुखहरू छन्।
२. मरुस्थलीय हावापानी (मध्यवर्ती क्षेत्र): यहाँ वर्षा न्यून र तापक्रम उच्च हुन्छ। यहाँ काँडा बुटी र साना झाडी (जस्तै युक्कालिप्टस) पाइन्छ, जसले सुख्खा सहन सक्छन्।
३. भूमध्यसागरीय हावापानी (दक्षिण-पश्चिमी क्षेत्र): यहाँ गर्मी सुख्खा र जाडोमा वर्षा हुन्छ। यसले गर्दा यहाँ हार्ड-लीफ वनस्पति (जस्तै युक्कालिप्टस) पाइन्छ, जसले सुख्खा सहन सक्छ।
४. समशीतोष्ण हावापानी (दक्षिण-पूर्वी क्षेत्र): यहाँ हल्का तापक्रम र वर्षा हुन्छ। यसको लागि उपयुक्त भएकोले यहाँ युक्कालिप्टसको ठुलो जङ्गल र घाँसे मैदान (डाउन्स) पाइन्छ, जहाँ पशुपालन हुन्छ।
(ग) प्रश्न: अस्ट्रेलियाको मध्य तथा पश्चिमी क्षेत्र मानव बसोबासका लागि योग्य नहुनुका कारण र पूर्वी तटीय क्षेत्र योग्य हुनका कारणको तुलना गर्नुहोस्।
उत्तर:
आधार मध्य तथा पश्चिमी क्षेत्र (अनुपयुक्त) पूर्वी तटीय क्षेत्र (उपयुक्त)
हावापानी मरुस्थलीय हावापानी, अत्यधिक गर्मी र न्यून वर्षा। समशीतोष्ण हावापानी, सुहाउँदो तापक्रम र पर्याप्त वर्षा।
जलस्रोत स्थायी जलस्रोतको अभाव, नदीहरू सुक्खा। मर्रे-डार्लिङ जस्ता स्थायी नदीहरू र अन्य जलस्रोत उपलब्ध।
माटो बलौटे र उब्जाउ नभएको माटो, कृषि अपेक्षित नभएको। उब्जाउ जलोढ माटो, कृषिको लागि उत्तम।
बस्ती र विकास जनसंख्या घनत्व न्यून, सहर कम। घना जनसंख्या, सिडनी, मेलबर्न जस्ता ठूला सहरहरू र उद्योग केन्द्रित।
===============================
१३.अस्ट्रेलिया : जनजीवन
यहाँ तपाईंको कक्षा ९ को सामाजिक अध्ययन (भूगोल) पाठ्यक्रमअनुसार "अस्ट्रेलिया : जनजीवन" अध्यायका प्रश्नहरूको सजिलो उत्तरहरू दिइएको छ।
---
अति सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: एक वाक्यमा अष्ट्रेलियामा अवस्थित 'ग्रेट ब्यारियर रिफ' को निर्माण प्रक्रिया उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: यो साना साना समुद्री जीवहरू (कोरल पोलिपहरू) को स्केलेटनहरूले लाखौं वर्षमा जम्मा भएर बनेको विशाल प्रवाल भित्ता हो।
(ख) प्रश्न: अस्ट्रेलियाका आदिवासीको नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर: आदिवासी (Aborigines)
(ग) प्रश्न: अष्ट्रेलियाको एक प्रसिद्ध घाँसे मैदानको जङ्गली जनावर र एक घरपालुवा जनावरको नाम लेख्नुहोस्।
उत्तर:
· जङ्गली जनावर: कंगारू
· घरपालुवा जनावर: भेडा
(घ) प्रश्न: अष्ट्रेलियाको कुन नदीले मध्य मैदानी क्षेत्रमा प्राण भर्ने काम गरेको छ।
उत्तर: मर्रे-डार्लिङ नदी ले
---
सङ्क्षिप्त उत्तर
(क) प्रश्न: 'अस्ट्रेलिया महादेशको सामाजिक जनजीवनका विषयलाई दुई पात्रबिच हुने संवादद्वारा जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
पात्रहरू: सोनम र अनिता
सोनम: अनिता, अस्ट्रेलियाको समाज कस्तो छ होला त?
अनिता: सोनम, अस्ट्रेलियाको समाज बहुसांस्कृतिक छ। युरोप, एसिया र दक्षिण प्रशान्त क्षेत्रबाट आएका विभिन्न जातजातिका मानिसहरू एकै ठाउँमा बस्छन्।
सोनम: त्यहाँका मूल बासिन्दा को हुन्?
अनिता: त्यहाँका मूल बासिन्दा आदिवासी (Aborigines) हुन्। तिनीहरूको आफ्नै समृद्ध संस्कृति, कला र परम्परा छ। अहिले सरकारले तिनीहरूको अधिकार र विकासमा ध्यान दिँदैछ।
सोनम: त्यहाँको जीवनशैली कस्तो छ?
अनिता: धेरैजसो मानिसहरू सहरमा बस्छन्। तिनीहरूको जीवनस्तर उच्च छ। खेलकुद, विशेष गरी क्रिकेट र रग्बी, तिनीहरूको जीवनको महत्त्वपूर्ण अंश हो।
सोनम: धन्यवाद अनिता, मलाई धेरै राम्रो जानकारी दिएकोमा।
(ख) प्रश्न: अष्ट्रेलियाको आर्थिक गतिविधि झल्काउने कुनै चार क्षेत्रका बारेमा सङ्क्षिप्त रूपले जानकारी दिनुहोस्।
उत्तर:
१. कृषि र पशुपालन: अस्ट्रेलिया गहुँ, कपास, ऊन (भेडाबाट), गाई-बस्तु को ठुलो उत्पादक र निर्यातक देश हो। यसलाई "ऊनको राष्ट्र" पनि भनिन्छ।
२. खनिज उद्योग: यो देश कोइला, लोहा, सुन, प्राकृतिक ग्यास जस्ता खनिजहरूमा धनी छ र यिनको निकासीले देशलाई ठूलो आय दिन्छ।
३. उत्पादन र विनिर्माण उद्योग: यहाँ खाना प्रशोधन, मशीन, रासायनिक मल, कार आदि उद्योगहरू विकसित भएका छन्।
४. शिक्षा र पर्यटन: ग्रेट ब्यारियर रिफ, सिडनी ओपेरा हाउस जस्ता आकर्षणहरूले धेरै पर्यटक ल्याउँछन्। उच्चस्तरीय शिक्षा लिन पनि विद्यार्थीहरू धेरै आउँछन्।
(ग) प्रश्न: अस्ट्रेलियाको कृषि, पशुपालन र पर्यटकीय गतिविधिबाट नेपालले कस्तो पाठ सिक्नुपर्ला ? आफ्नो धारणालाई बुँदागत रूपमा सूचीकृत गर्नुहोस्।
उत्तर:
अस्ट्रेलियाबाट नेपालले यी पाठहरू सिक्न सक्छ:
१. आधुनिक कृषि प्रविधिको प्रयोग: अस्ट्रेलियाले सुख्खा क्षेत्रमा पनि आधुनिक सिँचाइ र उन्नत बिउको प्रयोग गरेर कृषि उत्पादनत्व बढाएको छ। नेपालले पनि आफ्नो कृषिलाई यान्त्रिक र आधुनिक बनाउनुपर्छ।
२. पशुपालनलाई उद्योगको रूपमा विकास गर्ने: भेडा पाल्नेलाई मात्रै केन्द्रित नगरी, दुध, मासु र ऊनको लागि वैज्ञानिक ढंगले पशुपालन गर्ने, प्रशोधन गर्ने र बजार व्यवस्थापन गर्ने।
३. प्राकृतिक सुन्दरतालाई आर्थिक रूपमा उपयोग गर्ने: अस्ट्रेलियाले आफ्नो प्राकृतिक सम्पदा (प्रवाल भित्ता, समुद्र तट, जङ्गल) लाई संरक्षण गर्दै पर्यटनको रूपमा मूल्य अर्जन गर्छ। नेपालले पनि हिमाल, हरियाली, सांस्कृतिक विरासतलाई पर्यटनको लागि राम्रोसँग प्रचार र विकास गर्नुपर्छ।
४. बजार अनुसारको उत्पादन: अस्ट्रेलियाले अन्तर्राष्ट्रिय बजारको माग अनुसार उत्पादन गर्छ। नेपालले पनि आफ्ना कृषि र पशु उत्पादनहरू (हङ्गुर, कागती, मह, जडिबुटी) लाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पठाउन को लागि गुणस्तर र मानकमा ध्यान दिनुपर्छ।
(घ) प्रश्न: अस्ट्रेलियाले प्राकृतिक स्रोत-साधनको उपयोग गरी ज्यादै राम्रो आर्थिक विकास गरेको रहेछ। यदि तपाईं नेपालको प्रधानमन्त्री बन्नुभयो भने के कस्ता योजना लागु गर्नुहुन्थ्यो ? कुनै चार सम्भावित योजनालाई सङ्क्षिप्त रूपमा उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर:
यदि म नेपालको प्रधानमन्त्री भएँ भने, अस्ट्रेलियाको जस्तै विकास गर्न म यी योजनाहरू लागू गर्थें:
१. "नेपाली जलशक्ति" योजना: देशका सबै सम्भावित ठाउँमा साना, मझौला र ठूला जलविद्युत आयोजनाहरू निर्माण गर्ने। बनिएको बिजुली भारत, बंगलादेशलाई निर्यात गरेर देशमा विदेशी मुद्रा भित्र्याउने।
२. "हरियो पर्यटन नेपाल" योजना: हिमाल, ताल, जङ्गल, साहसिक खेल, सांस्कृतिक पर्यटनलाई एकै ओटै "प्याकेज" बनाएर विश्वबजारमा प्रस्तुत गर्ने। पर्यटकहरूलाई उच्चस्तरीय सेवा दिने र स्थानीय स्तरमा रोजगारी सिर्जना गर्ने।
३. "जैविक कृषि उद्योग" योजना: नेपालको स्वच्छ वातावरणमा उब्जने कागती, हङ्गुर, अर्चल, कफी, जडिबुटी जस्ता बालीहरूलाई जैविक (Organic) रूपमा उत्पादन गराएर विदेशी बजारमा बेच्ने। किसानलाई प्रशिक्षण र बजार उपलब्ध गराउने।
४. "सिकाउने नेपाल" योजना: नेपाललाई दक्षिण एसियाको शिक्षा केन्द्र बनाउने। उच्चस्तरीय र सस्तो उच्च शिक्षा, आयुर्वेद, योग र भाषा सिकाइको लागि विदेशी विद्यार्थीहरूलाई आकर्षित गर्ने। यसले शिक्षा क्षेत्रबाट नै ठूलो आय आउने छ।
Comments
Post a Comment